________________
एकनाथी भागवताची प्रस्तावना डोळां हर न निरे । पार्टी कोत न जिरे । २५० कोणता दृष्टात प्रथम सुचला न कोणी कोणती कल्पना ज्ञाने. १० १२ | कोणापासून घेतली याचा नि सदेह असा पत्ता लागणे कठीण ९ एवढेच उतारे पुरेत आणपी पुष्कळ उत्तारे देता आहे, प्रथकार खानुभवी आहे का 'उष्ट्या पनावळी करूनिया येण्यासारखे आहेत, पण विस्तारभयास्तव तसें करिता येत | गोळा । कविलाची कळा दायविती' या तुकोकीप्रमाणे नाही याबद्दल खेद पाटतो खाध्याय,तप, शम, दम, अहिंसा, | नुस्ती चार अक्षरे चोरणारा आहे हे कळणे फारी कठिण भनाकोश, क्षमा, दान, दया, इत्यादि शब्दांच्या व्याया। नाहीं चोराजवळ असतात सगळी फाटकी जीर्ण वस्त्रे व ज्ञानेश्वरीसाररयाच नाथमागतात दिलेल्या आढळतात | एसादे शालजोडीचे ठिगळ मध्येच दिसले की मन सशया'ससाराची दागे जाळणे' (ज्ञा. १६-८ प ए. भा. रूट होते! एकनायतुकारामासारखे महाकवि जे आहेत १२-२५९ ) 'जिव्हेवर नाम नाचणे' (ज्ञा०९-२०६ व त्याच्या दाणीत जरी प्राचीन कर्वीची घरसारखी काही ए. भा. २-२७१ ) असे शेकडो रचनाविशेष दोन्ही प्रथात | बचने दिसली तरी त्याची अगची प्रतिभा इतकी जाज्वल्व सापडतात शब्दरचना, विषयाची मांडणी, अधि | असते, त्याच्या खानुभवाचा जोर एवढा प्रचड असतो, कारयुक्त उपदेश, भगवत्प्रेम व स्वानुभवाचं ब्रह्म त्याच्या सरम्वतीचा प्रवाह एवढा अनावर असतो, की ही ज्ञान हा कामात दोन्ही प्रथाची योग्यता साल गोष्ट साच्या ध्यानी मनीही येत नसते। नाथाचा ज्ञानेश्वरीशी सीच आहे नायभागवत जास्त सोपे व रसाळ असून | दृढपरिचय होता एवढीच मोष्ट वरील उताऱ्यावरून घ्यावयाची ससान्यालाही थोडे जास्त आवडणारे आहे | आहे खानुभव, विद्वत्ता, प्रतिभा, वक्तृख, प्रेम, इत्यादि १० वरील समानार्थक उतान्यावरून असे कोणीही खतन गुणात नाथही खतनपणे इतके तेजखी माहेत व समजू नये की त्यामुळे नाथभागवताला कमीपणा येतो ही | महाभागवत व जीवन्मुक सत झणून त्याची योग्यता इतकी जगातील सर्व प्रथकाराची रीतच आहे पूर्वी झालेल्या व दृढ- | खत सिद्ध आहे की या बाबतीत स्याची कोणाशीही तुलना परिचयाच्या अशा पूर्वकालीन प्रथकाराची छाया उत्तरकालीन | केली तरी ते अणुभरही कमी ठरणार नाहीत नायभागवत प्रयकाराच्या वाणीत पडल्याशिवाय राहत नाहीं वरील ह्या प्रथाची योग्यता वर्णन करण्यास भामची वाणी असमर्थ चवम्या उताऱ्यात भ्रमराचा ज्ञानेश्वरीष्टात नापानी घेऊन आहे तुकोबासारख्यानींच त्याची खरी किंमत करावी आपल्या गृहस्थी बाण्याला शोभण्यासारखा बाळाचा पदरचा नाथानी भागवतात अनेक विषयांचा कहापोह अप्रतिम गोड हात जोडला आहे व तुकोबारायांनी दोन्ही दृष्टात घेऊन केला आहे त्याच्या वाणीतले सगुणप्रेम, रसाळपणा, व गोटसा अभग पनविला आहे झणून सागितले आहे याचा | भगवत्स्फूर्ति, हे गुण असामान्य आहेत ज्ञानेश्वरीत येऊन आणखी विचार केला झणजे ज्ञानेश्वराचा सुद्धा दृष्टात अधिक न गेलेल्या अशा कित्येक विषयाचेही स्वतन स्फूर्ती नापानी जुनाच आहे असे स्पष्ट दिसतें। पुढील संस्कृत सुभाषितच | उत्कृष्ट विवेचन केलें आहे नाथाची भूतदया, शाति, पहा.-, समदृष्टि, गुरुमक्ति, इत्यादि गुण इतके जगन्मान्य झाले बधनानि खलु सन्ति पहूनि प्रेमरगुढवधनमन्यत् । आहेत व खाबद्दलच्या अनेक मनोरम आयायिका भावा दास्मैदनिपुणोपि पदनिस्कियो भवति पङ्कजकोशे ॥ | लद्धास इतक्या ठाऊक आहेत की त्याबद्दल येथे जास्त काही नाममागवतातील - लिहिणे नको माहे, नाथाचं ते प्रेमळ व पावन चरिनच त्यानी माहार निद्रा भय मैथुन । सो योनीसी समसमान ।। आपल्या ह्या प्रथात मोतलें आहे, इतकें सागितले झणजे पुरे मनुष्यदेहींचे ज्ञान । मधिल जाण सर्वांसी ॥ नायभागवत हा महाप्रासादिक दिव्य प्रय आहे, व मराठी -अ०९-३२७ वाल्पयातले ज्ञानेश्वरी, नाथभागवत, दासयोधक तुकोरांचा ही ओवी तर . गाथा हे चार वेदतुल्य मराठी प्रय लक्षावधि जीवाच्या उदा. आहारनिद्रामयमैथुनानि । सामान्यमेतत्पशुमिनराणाम् । | रास कारण झाले आहेत असले अय जी मराठी भाषा ज्ञान हि तेपामधिको विशेषो । ज्ञानेा हीना पशुमिप्रसवली, ती भाषा व ती भाषा बोलणारे मराठे लोक हे या समाना ॥ | प्रथामुळे भजर व अमर राहिले तर काई नवल नाही! या सस्कृत श्लोवाचे पदश भाषातर माही असे कोण | १५ आपला प्रय जनार्दनस्वामींच्या प्रेरणेने तयार होत दागेल? आता ह्यात असेही असम्याचा संभय आहे की | आहे, श्रीदत्तमहाराजांस तो पसत झाला आहे, व भाविक हशोबारायाच्या मुदर गोवीर्चे कोणी रसिक शाल्याने सस्कृत | श्रोत्यांच्या त्यावर मुरफुझ्या पटत आहेत, एफदरीन ममापित पनविले असेल, व नाथाच्या ओवीला अशाच | परमात्म्याच्या प्रसादाने आपल्याकडून हा महायम होत भाहे आणी मर्मज्ञाने सुमापिताचा वेष दिला असेल' ही गोष्टही अस- असे दरसादाचे, प्रेमाचे, य आत्मपत्ययाचे उदार गवनीय नाहीं सागावयाचा मुद्दा एवढाच माहे की शानगगेचा | नाथानी भागवतांत जागोजाग काढले आहेत नवन्या प्रपाद विविषमुसासून मनुस्यूत पाहत असतो कोणाला । भष्यायाच्या अखेरीस अवधूतकथा संपांच साना भापरला ए मा २ असले मय जामाच्या उदा शार आता यात अपरा भाषातर भारी समाना ॥ / माती भाषा व
