२६ महात्मा फुले : समग्र वाङ्मय आता तुम्ही असे म्हणाल की कुणथी माळी सर्व अडाणी आहेत; त्याला कशाची लिहिण्याची गोडी, म्हणून त्यांनी आपली मुले घरी ठेऊन घेतली असतील. पाद्री : होय, (ब्राह्मण लोकांच्या सांगण्यावरून) माझे मत तसेच आहे. बाईचा नवरा : साहेब ! जेव्हां मामलेदार वगैरे ब्राह्मण कामगाराचा तुम्हा इंग्रज लोकासारखा विद्या शिकल्यामुळे डामडौल थाढून, मोठ्या इतमामास पावलेल्या गृहस्थास दृष्टीने आम्ही पाहतो. तेव्हां को आमच्या मनांत लिहिणे शिकू नये म्हणून येत असेल काय? नाहीं नाहीं! नेहमी आमच्या मनात असे येत असते की, आपणही विद्वान होऊन महालकरी तरी व्हावे. परंतु आपल्या या ब्राह्मण पंतोजीची कारस्थाने तुम्हाला काय ठावी? विदूषक : साहेब, कुणबी आता काय बोलला, त्यावर तुम्ही पाींनी पण विचार करावा बरे, पाद्री : तुम्ही म्हणता ते सर्व खरे आहे. पण आतां तसे काही नाही; कारण आताशी कृपाळू क्याडी साहेबांनी बरेच दुसरे नवे पंतोजी तयार करून गावोगांव पाठविण्याचा झपाटा चालविला आहे. बाईचा नवरा : साहेब तुम्ही आपलीच टर शेवटास नेता असे मला वाटते, अहो आपल्या क्यांडी साहेबांनी हती एवढाले पंतोजी तयार करून, गांवोगांव शिकण्याकरितां पाठविले, हे मलाही ऐकून (माहिती) आहे. पण फळ काय? त्या गावांतील सर्व ब्राह्मण लोक कुणब्या माळ्यांनी आपली मुले शाळेत पाठवू नयेत, म्हणून आतल्या आंत त्यांना उपदेश करून, अथवा कुलकर्णीपणाचा धाक दाखवून त्यांच्या मुलांच्या शिकण्याच्या आड येत नसतील काय! पाद्री : छ: छः पाटीलबुवा. हे केवळ तुम्ही द्वेष बुद्धीने बोलता. कारण आतांशी सर्व ब्राह्मण लोक आमच्या तोंडावर. तुम्हीं बाकीच्या सर्व लोकांनी विद्या शिकावी म्हणून बोलत असतात. विदूषक : पाद्री साहेब, तुम्ही थोडे दिवस कळ काढा; म्हणजे सर्व कुणब्या माळ्यांची एकदम अशीच त्यांच्या गाहाणाधी आरोळी सरकारच्या कदमापाशी येईल; कारण आतांशी त्याला घोडे कळू लागले आहे, तथापी ब्राह्मणास अद्याप आतल्या आंत भीतच आहेत, बाईचा नवरा । बरे, जर सर्थ ब्राह्मण आमच्या शिकण्याविषयी "तोंड देखली काळजी वाहतात आणि त्या बोलण्याप्रमाणे साहेब लोकांच्या मागें गांवोंगाव जाऊन, तशी वर्तणूक करितात अशी तुमची पक्की खात्री आहे काय? विदूषक : का! पाद्री साहेब तुम्ही इंग्रजांनी आपली विद्या शिकवली तरी बहुतेक इंग्रजी तुमच्या हाताखाली शिकलेले ब्राह्मण 'कांहीतरी भेद असलाच पाहिजे, म्हणून बोलत नसतात काय? पाद्री : आता ते आम्हांशी बोलून दाखवितात एक; आणि तुम्हाशी वहिवाट करतात दुसरी, याला आम्ही काय करावे?
