प्र० १०. सार्वजनिक धर्मकृत्यें. २६५ (४९८.) धर्माच्या संबंधानें हिंदुलोक देवालयें, पुष्करण्या, विहिरी, तलाव, प्रपा (पाणपोया), बागा, धर्मशाळा, घाट, अन्नसत्रें, सदावर्ते, वृक्षारोपण इत्यादि कृत्यें कर्शी करितात; व त्यां त्यांमध्यें प्रतिष्ठा व उत्सर्ग हे विधि कसे होतात; व त्यांवरून ते करणारांची त्यांवरील सत्ता किती जाते व किती राहते याचें विवेचन वरील ग्रंथांत नाहीं ह्मणून पुढे थोडेंसें करितों. (४९९.) पौरोहित्यकर्म निंद्य मानिलें आहे ही गोष्ट प्रसिद्ध आहे: ( अध्यात्मरामायण, अयोध्याकाण्ड, सर्ग १ श्लोक ९). परंतु दानाचा मूळ उद्देश पुरोहिताच्या कल्याणाक- रितां करण्याचा नाहीं. सर्व देशांत व सर्व कालीं प्रायः प्रतिग्रह करणारांचें तपःसामर्थ्य कमी असले तर त्या योगानें त्यांची बुद्धि भ्रष्ट होते व व्हावी हें साहजिक आहे. या न्यायानें या देशांतील ब्राह्मणांस दुष्प्रतिग्रहरूपी पाप भोगलेच पाहिजे; व प्रायः बरेंच त्यांच्या वांड्यास तें आलेंही आहे यांत कांहीं आश्चर्य नाहीं. परंतु धर्मकृत्यांसाठी व धर्मादायासाठी देणग्या घेणें हें प्राचीन कालीं ब्राह्मणांस स्वभावतः प्रिय होतें असें ह्म- णणें रास्त आहे असें दिसत नाहीं. अशा देणग्या देणें व घेणें हा सर्वत्र मानवस्वभा- · वच आहे. जितकें प्राचीन आर्यग्रंथकारांच्या हातांत होतें तितकें त्यांन घेण्याच्या संबंधानें निषेध करण्यांत केले आहे. ( २ ) शामचरण सरकारचें व्यवस्थादर्पण ( दुसरी आवृत्ति ) ८० ३२३–३३२. ( ३ ) एफ० ई० एल्वलिंगकृत दायविभाग, देणगी, मृत्युपत्र, विक्री, गहाण या विषयांवर ग्रंथ; मद्रास, १८५६, कलमें २०९, २०६, २७०, ३३० (४); ( ४ ) मि० जस्टिम् स्ट्रेंजकृत हिंदुधर्मशास्त्र, कलमें २८० (१) आणि २८२ ( ५ ) ( बंगालचा ) १८९० चा कायदा नंबर १९.. ( ३ ) (मद्रासचा) १८१७ चा कायदा नंबर ७. (७) स० १८६३ चा आक्ट २०, व स० १८६७ चा आक्ट २२. (८) मुंबईसंबंधीं, मि० ए० के० नेर्नकृतरेव्हेन्यु ह्यांडबुक, ट० ३७४, ३८६. ( आवृ० दुस० ). (९) मुंबई आक्ट १८६५ चा ७ वा. ४. मेनकृत हिं० घ० ग्रंथ० ० ४८०. ० ५. पाहा याज्ञवल्क्य अ० २ श्लोक २०२, २१३, (मा० २ ४० १८६-१८७); मनु, अ० ४ श्लो० १८६ शिवाय झटले आहे की:– “परान्नं सुकृतं हन्ति परस्त्री हन्ति जीवनम् । परसेवा सुखं हन्ति सर्व हन्ति प्रतिग्रहः" ।
