ग्रेट ब्रिटन व आयर्लंद, फ्रान्स, जर्मनी व इताली हे सर्व
देश एकत्र केले असतां जो विस्तार होईल, त्याच्या दु-
प्पट आकाराच्या देशांत हे असंख्य पाटबंधारे पसरले
आहेत. ही सर्व कामें ज्या खात्याकडून होतात, त्याला
पब्लिक वर्क खातें म्हणतात. सारांश, उत्तम रीतीच्या
दळणवळणाचा फायदा, उत्तम रीतीनें आयुष्य घालवि-
ण्यास लागणारी साधनें, आणि अर्वाचीन सुधारणेचीं
साधनें, दर माणशीं३ – पेन्स खर्चानें २० कोटि लोकांस
ह्या पब्लिंक वर्कस् खात्यामुळे मिळाली आहेत.” ('इंडि-
यन रेलवेज ' हिंदुस्थानांतील रेलवे - पृष्ठ २०५ )
हिंदुस्थानचा व्यापार ऊर्जितदशेस आणण्यास
रेलवेचा किती उपयोग झाला आहे, हे दाखविण्यासाठीं
मुंबईच्या व्यापारी लोकांच्या सभेनें ( चेंबर ऑफ कॉम-
से ) जमविलेले कांहीं आंकडे येथें उतरून घेऊं.
“इ. स. १८५२।५३ ह्या वर्षी रेलवे प्रथम सुरू झाली, व
त्या वर्षी १०,०७,०८,६१० रुपयांचे व्यापाराचे जिन्नस
ह्या देशांत आले; इ. स. १८७२।७३त जेव्हां ५,६७१
मैल रेलवे झाली, तेव्हां ३१,८७,५०,००० रुपयांचे
आले; व इ. स. १८८२१८३ त जेव्हां १०, ३१७ मैल
रेलवे झाली तेव्हां १२,०९,८६, ७०० रुपयांचे आले.
तसेच गेल्या ३० वर्षांत हिंदुस्थानांत येणाऱ्या जिन-
सांच्या किंमती हळू हळू उतरत आल्या आहेत; म्हणून