ठिकाणांमुळे चालू राहतें, तीं हीं लष्करी ठिकाणें ताब्यां
त राखणेंहि फायदेशीर आहेच.
आथेन्स व इराण हीं प्राचीन राष्ट्र आपल्या
ताब्यांतील देशांपासून प्रत्यक्ष खंडणी घेत असत; आणि
खंडणी वगैरे संबंधानें स्पेन व पोर्तुगाल हीं अर्वाचीन राष्ट्रें
त्यांचा उपयोग.
हल्लींहि आपल्या वसाहतींपासून खंडण्या घेत आहेत;
किंवा आपल्या व्यापाराला उत्तेजन येण्यासाठीं वसाह-
तींना इतर देशांशीं व्यापार करण्याची बंदी करून अप्र-
त्यक्ष रीतीनें पैसा गोळा करीत आहेत. सारांश, वसाह-
तींपासून पैसा गोळा करणें हा त्यांचा प्राचीन
काळीं उपयोग होता. इंग्लिश लोक ह्या दोन्हीहि तन्हां-
नीं त्यांच्यापासून हल्लीं पैसा काढीत नाहीत. तेव्हां ब्रिटिश
लोकांना त्यांच्या वसाहतींचे जे उपयोग हल्लीं होत नाहींत
ते असेः-~( १ ) कैदी पाठविण्याकडे त्यांचा उपयोग
होत नाहीं; ( २ ) धर्मसंबंधावरून किंवा राजकीय संबं
धावरून हद्दपार केलेल्या लोकांना राहण्याकडे त्यांचा
उपयोग होत नाहीं; ( ३ ) विरुद्ध लोकांवर अंमल बस-
विण्याकडे त्यांचा उपयोग होत नाहीं; आणि ( ४ )
त्यांच्यापासून ते खंडणी घेत नाहींत. तर मग त्यांना
त्या वसाहतींचा उपयोग तरी काय आहे ?
ह्या वसाहतींचे त्यांना उपयोग आहेत ते असे :-
वसाहतींचे
हल्लींचे उपयोग [ १ ] त्यांच्या योगानें ब्रिटिश व्यापार