नवी प्राण्यांच्या ज्या स्वाभाविक मनोवृत्ति आहेत, त्यां-
तलिच स्वसंरक्षण ही एक अत्यन्त प्रबल मनोवृत्ति
आहे; व हिच्यामुळेच इंग्लिशांस वरील युद्धे करणे भाग
झालें होतें.
ह्या युद्धांची मुख्य कारण पुढे लिहिल्याप्रमाणें
आहेत: – [ १ ] फ्रेंच लोक आपल्या वसाहती आपणों-
पासून जिंकून घेतील, व त्यामुळे आपला तेथील व्यापार
बुडेल, अशी इंग्लिश लोकांस असलेली भीतिः आणि [२]
फ्रेंचांशी लढाई करून त्यांच्या वसाहती घेतल्यानें आप-
लीं व्यापाराची ठिकाणें वाढवितां येतील, असा जो संभव
त्यांना दिसत होता, तो संभव. तेव्हां ह्या युद्धांच्या जमा-
खर्चाची कल्पना करणे असल्यास ( त्यांपासून इंग्लिशांचें
हिताहित काय झालें तें पाहणे असल्यास) दोन प्रश्नांचा
विचार केला पाहिजे. [ १ ] इंग्लिशांच्या वसाहती
त्यांच्या हातून जाण्याची भीति खरोखरच होती किंवा
काय? व [२] फ्रेंचांच्या वसाहती जिंकण्यास त्यांना जो
खर्च आला त्याचा पूर्ण मोबदला त्यांना मिळाला की
काय? जर मोबदला मिळाला असेल तर तो जमेच्या
सदरास धरिला पाहिजे. तसेच युद्धांकरितां व देशाच्या
कर्जाच्या फेडीकरितां दिलेल्या रकमा खर्चाच्या सदरास
घरिल्या पाहिजेत.
आतां इंग्लिश लोक हा जमाखर्च अशा रीतीनें
ताडून पाहत नाहींत. राष्ट्राच्या जमाखर्चाचे खर्डे
