या शाळेतील शिक्षणापासून प्राचीनचे बुडते धंदे तरते झाले इतकेच नाही, तर त्यांत सुधारणाही होत आहे. महाराणी सरकारचे जुबिली प्रीत्यर्थ फंड जमा होऊन व्हिक्टोरिया टेक्निकल इन्स्टिट्यूट स्थापन झाले आहे, परंतु त्या संस्थे-- ची इमारत तयार झाली नसलेमुळे शिक्षणाचे काम अजून नीट चालू झाले नाही या इलाख्यांत मद्रास येथे एंजिनिअरिंग कालेज आहे त्या संबंधाने विशेष सांग- ण्याची जरूर नाही. शेतकीचे ही एक कालेज आहे, त्यांत शेतकांचे शिक्षण देण्यांत येतें. मद्रास सरकारांनी धंदे शिक्षणा संबंधानें एक विशेष व्यवस्था चालू केली आहे, ती अशी की, वेगळाले शास्त्रीय, कलाकौशल्याचे व धंद्याचे उपयोगी विषयांत परीक्षा घेऊन त्यांत सरटिफिकीटें देण्यांत येतात. ही व्यवस्था कर- ण्याचा हेतु असा आहे की, प्रथमतः लोकांत परीक्षणाचे द्वारे त्या विषयांचे अभ्यासाची जिज्ञासा उत्पन्न करून देऊन, नंतर तानमान पाहून धंदे शिक्षणा- च्या शाळा घालून शिक्षण देण्याचे सुरू करावें. मुंबई इलाख्यांत धंदे शिक्षणाच्या संबंधाने काही व्यवस्था झाली आहे. या बाबतीतील इलाखे सरकारचे ठरावांत धंदे शिक्षणाचें सामान्य शिक्षण व विशेष शिक्षण असे दोन वर्ग केले आहेत; पहिले वर्गाचे शिक्षणांत सर्व धद्यांस उपयोगी पडण्यासारखे हातास वळण लावणारे शिक्षण येते व दुसरे वर्गात विशेष धंद्यांचे शिक्षण येते. या ठरावांत (१) शेतकी, (२) कलाकौशल्याचे धंदे व (३) यांत्रिक ज्ञान यांचे शिक्षणाबद्दल विचार केला आहे. कलाकौशल्याचे शिक्षणा बद्दल मुंबईचे स्कूल आफ आर्ट यांत काही विशेष व्यवस्था करून सोय केली आहे. या शाळेत चित्रे काढण्याचे व करण्याचे व ती कोरण्याचे शिकवितात. सन १८९० साली या शाळेस धंदे शिक्षण देण्यासाठी रे वर्कशाप ( कारखाना ) जोडण्यांत आला व त्यांत लाकडांवरील कोरीव काम, धातूचे काम, सोनारकी, गालीचे करणे वगैरे कामें शिकविण्यांत येतात. लार्ड रिपन यांचे स्मारकासाठी व महाराणी सरकारचे जूविलीचे वेळी मुंबईचे मुनसिपालिटीने दिलेले व इतर रीतीनें जमा झालेले पैशांतून व्हिक्टोरिया टेक्निकल इंस्टिटयूट स्थापन झाले आहे व ही संस्था सरकार, मुंबई मुनसिपालिटी, रेल्वे कंपन्या व गिरणी- वाल्यांची असोसिएशन यांचे वर्गणीने चालत आहे. या शाळेत सृष्टपदार्थवि- ज्ञान, यंत्र शास्त्र, वगैरे विषय शिकविण्यांत येतात, व याच संस्थेस जोडून असलेले रिपन टेक्स्टाइल इन्स्टिटयूट आहे त्यांत विणकरी संबंधाने शास्त्रीय व व्यावहारिक शिक्षण देण्यात येते. पुणे येथील सायन्स कालेजांत एंजि- निअरिंग, शास्त्रे, शेतकी व फारेस्ट्री (जंगल संबंधी ज्ञान) हे विषय शिकविण्यांत येतात. या कालेजांत एक वर्कशाप ( कारखाना ) आहे त्यांत
