पान:साहित्यातील जीवनभाष्य.pdf/२१

तर वाटलाच पण तिरस्कारही वाटला. या सर्व शेळ्यामेंढ्या असून त्या केव्हातरी लांडग्यांच्या भक्ष्यस्थानी पडणे अटळ आहे, असे त्याचे मत झाले.
 परिवर्तन पण हळूहळू त्याचे मतपरिवर्तन होऊ लागले. लिजिया शुश्रूषेसाठी जवळ आली की तिचा हात आपल्या हाती घ्यावा असे त्याला वाटे. पण तिच्या शांत मुद्रेवरचे सात्विक तेज पाहून, हे बरोबर नाही, असे त्याचे मन त्याला सांगे. स्त्रीच्या संबंधी असा विवेक पूर्वी त्याच्या मनाला कधी शिवलासुध्दा नव्हता. त्या त्याला केवळ भोगदासी वाटत. प्रथम लिजियाकडे तो त्याच दृष्टीने पाहत होता. पण आता त्याच्या मनात प्रेमाचा उद्भव झाला. तिला बळाने पळवून नेण्यात आपण मोठा प्रमाद केला, असे त्याला आता वाटू लागले व त्याने तिच्याजवळ तसे कबूलही केले. पण ख्रिश्चन धर्माविषयी मात्र अजून त्याला तिटकाराच वाटत होता. प्रारंभीचे त्यांच्याविषयीचे त्याचे भयंकर समज आता दूर झाले होते, हे खरे. ते विहिरीतून विष कालवितात, दिसेल त्या बालकाला ठार मारतात, व्यभिचार तर त्यांच्यांत नित्याचाच आहे, असे त्याला, पेट्रोनियसला व सर्वच रोमनांना वाटत असे. ते त्यांचे गैरसमज पांपोनिया व लिजियाला पाहून मागेच नाहीसे झाले होते. आता त्याला तिरस्करणीय वाटत होते ते त्यांचे तत्त्वज्ञान या नव्या वर्माने सर्व उच्चनीच भाव नष्ट होईल, श्रेष्ठ कनिष्ठता टोपेल आणि मग रोमच्या सत्तेचे, साम्राज्याचे काय होइल? सर्वांना सम लेखावयाचे? छे छे, हा अनर्थच आहे. जित आणि जेते, गरीब आणि श्रीमंत, धनी आणि गुलाम सर्व सम झाले तर कायदा लुप्त होईल, सर्वत्र अराजक माजेल, आणि जगावर प्रलय ओढवेल!
 घरी परत आल्यावर पेट्रोनियसशी त्याची या विषयावर खूप चर्चा झाली. पेट्रोनियस अतिशय विद्वान, मोठा रसिक व कुशाग्र बुध्दीचा माणूस होता. तो म्हणे, 'सुख हेच मानवाचे ध्येय आहे. प्रेम, सौंदर्य व सामर्थ्य हेच खरे वैभव, आणि ते दळे ख्रिश्चन लोक यांनाच निंद्य मानतात. दुष्कृत्याची फेड सत्कृत्यांनी करावी असे ते म्हणतात. मग सत्कृत्याची फेड कशाने करावयाची?'
 पेट्रोनियसला प्रेम म्हणजे काय ते समजत होते. त्याची अभिरुचीही त्याला होती. युनीस नावाची त्याची ग्रीक दासी होती. तिच्यावर त्याचे फार प्रेम होते. पण तिला मांडीवर घेऊन तिचे शरीर उघडे करुन, व्हिनिशियसला दाखवून तो म्हणे 'पहा, असे सौंदर्य तू कोठे पाहिले आहेस?' यावेळी लिजियाची आठवण होऊन व्हिनिशियसला वाटले तिला आपण अशीच जवळ घ्यावी. पण हा विचार मनात येताच त्याला धक्का बसला. छे छे! लिजिया अशी नाही. आणि ती या स्त्रियांसारखी वागली तर आपल्याला ते आवडणार नाही. आपल्या मनात केवढे परिवर्तन झाले आहे ते आता त्याच्या ध्यानात आले आणि तो पेट्रोनियसला एकदम म्हणाल 'मामा,' आपल्या दोघांत जमीन अस्मान अंतर पडले आहे, आपण एकमेकाला समजावून घेऊ शकणार नाही !'

१६

साहित्यातील जीवनभाष्य