________________
तेच शक्य तर तुम्हांला व मला स्वतःलासुद्धा स्पष्ट करण्याचा माझा विचार आहे. बघू या जमते का. मला त्याहीआधी एक गोष्ट लक्षात येते ती म्हणजे खरे बोलणे, परस्त्री र परद्रव्य हरण न करणे वगैरे ज्या गोष्टी आहेत, त्या 'आपल्या' म्हण समजल्या जाणा-या संघापुरत्या मर्यादित असतात. येथे 'पर' म्हणजे स्वतःच नाही ते, पण संघांतर्गत असलेला, असा अर्थ आहे. जोपर्यंत संघ लहा आपलिकीची भावना मर्यादित, तोपर्यंत नीतिकल्पनाही पराकाष्ठेच्या सका। राहतात. संघ मोठमोठे होऊ लागतात, तसतसा 'आपण'चा विस्तार जातो. उदा. एका देशातील मुसलमानांना इतर देशांतील मुसलमान " वाटतात. तीच गोष्ट खिस्तीधर्मियांची. पण संघाचा विस्तार झाला 'पर', 'दुसरे', इतर असे काहीतरी राहते, व त्या उर्वरित दुस-याबदल तुच्छता व द्वेष वाटतो की, तीही माणसेच आहेत, हाही विवेक राहत त्यांनी आमच्या समाजाची मूल्ये तरी स्वीकारावी किंवा नष्ट तर अशी असल्या संघांची विचारसरणी असते. ह्या प्राचीन विचारस उत्पन्न झालेली राजकीय मतप्रणाली कित्येक मानवसंघांत आजही आजच्या काळात एका दृष्टीने शाश्वत मूल्यांविषयी बोलण १ खिस्त, महंमद व मार्क्स ह्यांच्या अनुयायांना ती ठाम माहीत आ पहिल्या दोन सांप्रदायिकांना वाटते की, परमेश्वराने खास पून मानवतेची अंतिम मूल्ये आपल्या प्रेषिताकडून लोकांना ऐकविला सांप्रदायिकांच्या मते मार्क्स हा आधुनिक युगातील एक द्रष्टा " गेला; त्याने इतिहासाचे अवलोकन करून, मानवसमाजांच्या घर चिकित्सा करून श्रेष्ठतम घटना कोणती, हे ठरविले आहे. " श्रेष्ठतम मूल्ये हाती आली, म्हणजे ती ज्या समाजांना माहीत " त्यांची माहिती करून द्यावयाची, व त्याचे ग्रहण करावयाचे एवळप शिल्लक राहते. एका दृष्टीने मुसलमानधर्म व मार्क्सधर्म हे खि परिपाक होते. प्राचीन काळी मध्यआशियात इतर प्रदेशाप्रम दैवते असत. ख्रिस्तपूर्व १४००-१५०० च्या दरम्यान इख्न आ मुसलमान जवळचे र झाला, तरी इस-याबद्दल इतकी विवेक राहत नाही. नष्ट तरी व्हावे, चीन विचारसरणीतूनच ति आजही दिसते. | बोलणे सोपे आहे. माहीत आहेत. पैकी खास दूत पाठवून ऐकविली. तिस-या । पुरूष होऊन च्या घडणीची नीट आहे. अशा त-हेने माहीत नाहीत त्यांना चि एवढेच इतिकर्तव्य म हे खिस्ती धर्माचाच प्रदेशांप्रमाणेच अनेक इख्न आटोन नावाचा ।। संस्कृती ।। ८२
