________________
- अमुक-एक असे जेव्हा विचार व आचार ह्यांच्या विरूद्ध नकळत वा कळत ज्याचे वर्तन होईल, त्याला अत्यंत कडक शिक्षा देण्यात येते. प्रमाण म्हणजे काय, प्रमाणशून्यता म्हणजे काय, ह्यांबद्दल थोडेसे विवेचन मागे आलेच आहे. प्रमाण हे केव्हाही सर्वतया सुस्पष्ट असत नाही. समाजात प्रत्येक क्षणी बदल होत असता. प्रत्येक व्यक्तीचा आचार व विचार हा दुस-या व्यक्तीच्यापेक्षा थोडा निराळा असतो, आणि हे सर्व थोडे-थोडे अंशमात्र बदलणारे जे आचारविचार असतात, त्यांची गोळाबेरीज म्हणजे प्रमाण होते. ज्या शास्त्रांना बिनचूक माजमान (Exact) शास्त्रे म्हणतात अशा भौतिकी (Physics),रसायन, इ. शास्त्रा प्रमाणाचे स्वरूप असेच असते. कोठच्याही वस्तूची लांबी, रुंदी, वन मूलभूत प्रमाणेही तंतोतंत ठरविणे शक्य नाही, अशी विचारसरणा प्रस्थापित झाली आहे. हायड्रोजन अणूचे वजन अमुक-एक अस म्हणतात, तेव्हा अनेक हायड्रोजन अणूंच्या वजनांची सरासरी का असते. हीच गोष्ट जीवशास्त्रातही प्रत्ययास येते. मनुष्याच्या १ घडणीचे एक तत्त्व म्हणजे डावी व उजवी बाजू सारख्या असतात, ह्या नियमाला अपवाद म्हणून काही एकांगी असलेले अवयव (हृदय, सोडले तरी कोणत्याही शरिरात डावी बाजू सर्वस्वी उजव्यासार म्हणजे दोन्ही अंगाचा तंतोतंत सारखेपणा मुळी अस्तित्वातच नसून ना 'कामचलाऊ' सारखेपणा असतो, असे म्हणावे लागते. दान्हा 'सारखेपणा' हे सत्य नसून शास्त्रीय विचार व संशोधन सोपे जा उभी केलेली एक तात्त्विक पायरी आहे. जहाज समुद्र आला बंदरातून दुस-या बंदरात जावे, म्हणून होकायंत्राच्या साहाय्यान मार्ग आखतात, व सुकाणू त्याप्रमाणे धरितात. लाटा, वारा, गोष्टीनी जहाज आखलेल्या रेषेच्या उजवीकडे वा डावीकडे जात." मार्गावर आणण्यासाठी नियंत्रक यंत्रे असतात उजवीकडे चालला परत सरळ रेषेत न येता थोडे डावीकडे जाते. मग ते परत थोड । आणावे लागते. म्हणजे जहाजाच्या समुद्र प्रवासाचा आलेख काळ अ१६:१७, २७ ऑगस्ट २०२० (IST)ब असा नागमोडी येईल. अ-ब ही सरळ रेषा हा " १०२ मनुष्याच्या शरिराच्या ज्या असतात, हे होय. यव (हृदय, आतडी) वा उजव्यासारखी नसते. च नसून गोळाबेरीज, "त. दोन्ही अंगांचा धिन सोपे जावे, म्हणून ज समुद्र ओलांडून एका साहाय्याने एक सरळ T, वारा वगैरे नाना वाकडे जाते. ते परत किडे चाललेले जहाज त थोडे उजवीकडे खि काढला तर तो रेषा हा प्रमाण मार्ग || संस्कृती ।।
