पान:सायणभाष्यप्रदीपिका.pdf/६४

१२

दोहोंसही हे छंद फार अनुकूल असल्यामुळे वेदांतील पुष्कळ सुंदर सूकें ह्या छंदांत झालेली आहेत.
 त्रिष्टुभ् छंदास चार चरण असून चरणांत अकरा अक्षरें असतात अस सामान्य नियम आहे. त्या छंदांतील ८ वें अक्षर दीर्घ असतें आणि शेवटची तीन अक्षरें "य" गणान्त असतात. उदा० -
 अनश्वो जा॒तो अ॑न॒भीशुरर्वा, कनिक्रदत्पत यदूर्ध्व सोनु । अ॒चित्तं॒ ब्रह्म॑ जुजुषुर्युवा॑न॒ः, प्रमित्रे धाम वरु॑ण गृणन्तः ॥; कथा ते' अनेआयो- दार्वाजे भिराशुषाणाः । उभे यत्तोके तन॑ये दधा॑ना ऋ॒तस्य॒ साम॑त्र॒णय॑न्त देवाः ॥; ये पायवो' मामतेयं ते', अग्ने॒ पश्य॑न्तो अ॒न्धं दु॑रिता द॑रक्षन् । ररक्ष तान्सुकतो' विश्ववे॑दा, दिप्स॑न्त॒ इद्रपवो॒ नाई देभुः ॥; न स स्वो दक्ष' वरुण श्रुतिः सा, सुरा॑ म॒न्युर्विभाद॑को॒ अचित्तिः । अस्ति ज्यायान्कन यस उपारे, स्वप्र॑श्चनेदर्नृतस्य प्रयोता ॥; सत्या सत्येभिर्महती म॒हद्भि॑र्दे॒वी दे॒वेभि॑र्य॑ज॒ता यज॑त्रैः । रुजवृ॒हानि॒ दद॑द॒स्रिया॑णा॒ प्रति॒ गव॑ उषसे वावशन्त ॥; स दक्षि॑णा॒ दक्षि॑पतिर्बभूव, अञ्जति॒ यं दक्षिणतो इर्विभिः । त्रिष्टुभ् छंद उपजाति वृत्तास फार जवळ आहे.
 दुसरा महत्त्वाचा छंद जगती हा होय. ह्याचें लक्षण असें आहे कीं, ह्यास चार चरण द्वादशाक्षर असून चरणांतील शेवटचीं तीन अक्षरें "र" गणा-त्मक असतात.
 -हस्वदीर्घात थोडा विपर्यय केला असतां जगती छंद वंशस्थ वृत्ताप्रमाणें वाचतां येतो. जगती छंदाचीं उदा०--
अस्माकं देवा उभर्याय जन्मने,शर्म॑ य॒च्छत द्विपदे चतु॑ष्पदे । तद॒स्मे शं योर॑र॒पो द॑धातन ॥; यु॒वं वन्द॑नं॒