पाटणकर, मनोहर सदाशिव संरक्षण खंड अधिकार्‍याला मिळालेले अत्युच्च पद आहे. दहा महिने या पदावर काम केल्यानंतर एप्रिल २००५मध्ये वयाच्या साठाव्या वर्षी ते सेवानिवृत्त झाले. - पल्लवी गाडगीळ
पाटणकर, मनोहर सदाशिव भूसेना - मेजर जनरल परमविशिष्टसेवापदक १ जानेवारी १९२० - १० ऑक्टोबर २००७ मनोहर सदाशिव पाटणकर यांचा जन्म पुणे येथे झाला. त्यांचे आजोबा रावबहादूर सीताराम गणेश पाटणकर हे अलिबाग येथे महसूल अधिकारी होते, तर वडील सदाशिव यांचा नागपूर येथे शीतगृह चालवण्याचा व्यवसाय होता. पाटणकर यांचे प्राथमिक शिक्षण नागपूर येथील सुळे विद्यालयामध्ये झाले व मॉरिस महाविद्यालय, नागपूर येथे त्यांनी उच्च शिक्षण घेतले. ते पदवीचे (बी.ए) शिक्षण घेत असतानाच दुसर्‍या महायुद्धासाठी सैनिक भरती सुरू झाली. त्यातूनच त्यांंनी ९ मार्च १९४२ रोजी सैन्यात ‘कमिशन ऑफिसर’ म्हणून ‘मराठा लाइट इन्फन्ट्री’मध्ये प्रवेश केला. त्या वेळी त्यांना उत्तर आफ्रिकेत चाललेल्या महायुद्धात पाठविण्यात आले. महायुद्धात उत्तर आफ्रिकेतील जवळजवळ सर्व आघाड्यांवर त्यांनी काम केले. महायुद्धाच्या शेवटच्या काळात त्यांनी इटलीमध्ये १९४५पर्यंत ऑक्युपेशन फोर्समध्ये काम केले. मराठा लाइट इन्फन्ट्रीची ही बटालियन महायुद्धात अतिशय मर्दुमकीची कामगिरी करणारी ठरली. यात सुमारे पाचशे सैनिक मृत्युमुखी पडले, तर चौदाशेपेक्षा अधिक जायबंदी झाले. महायुद्धात कामगिरी करून मायदेशी परतलेल्या ह्या बटालियनला घेऊन पाटणकर यांना अफगाणिस्तानात ‘इप्पीच्या फकिराच्या’ टोळीच्या बंदोबस्तासाठी पाठविण्यात आले. मराठा लाइट इन्फन्ट्रीत पॅराशूट विभाग त्या वेळी नुकताच सुरू झाला होता. त्यात ब्रिगेडियर अहमद उस्मान या अधिकार्‍याच्या हाताखाली त्यांना पॅराशूट रेजिमेंटचे ‘ब्रिगेड मेजर’ म्हणून बढती मिळाली. त्याच वेळी पंजाबमध्ये जातीय दंग्याचा भडका उडाला आणि स्वातंत्र्यपूर्व काळात तेथून हजारो हिंदूंना भारतात सुरक्षित परत आणण्याचे कठीण काम त्यांच्यावर सोपविण्यात आले. त्याच वेळी पाकिस्तानी टोळीवाले काश्मीरमध्ये घुसले. त्यांचा बिमोड करण्यासाठी पॅराशूट रेजिमेंटची बटालियनही काश्मीरमध्ये उतरली. या युद्धात ब्रिगेडियर अहमद उस्मान एका तोफगोळ्यामुळे मृत्युमुखी पडले व मेजर पाटणकर त्यात जखमी झाले. सप्टेंबर १९४८मध्ये पाटणकर यांना वेलिंग्टन येथील आर्मी स्टाफ कॉलेजमध्ये अभ्यासक्रमासाठी पाठविण्यात आले. तेथून जनरल नागेश यांच्या हाताखाली त्यांनी दिल्लीत तीन वर्षे स्टाफ ऑफिसर म्हणून काम केले. त्यानंतर पुन्हा मराठा लाइट इन्फन्ट्रीमध्ये नेमणूक देऊन पाटणकर यांना तिबेटमध्ये याटुंग व ग्यान्से फोर्ट ह्या ठिकाणी पाठविण्यात आले. कोणताही रस्ता नसताना पंचवीस दिवस बर्फातून हिमालय पायी तुडवत मराठा लाइट इन्फन्ट्री त्या ठिकाणी पोहोचली. परंतु स्थानिक अधिकार्‍यांनी मध्यस्थी केल्याने ह्या रेजिमेंटला परत हिंदुस्थानला जाण्याचा हुकूम मिळाला. ग्यान्से फोर्टमध्ये काही भारतीय अधिकारी व ट्रेड एजंट ठेवून रेजिमेंट परत वळते ना वळते तोच एक हिमनग फुटून त्या पाण्याच्या लोंढ्यामुळे सबंध ग्यान्से किल्ला नष्ट झाला आणि पाटणकर ईश्वरकृपेने वाचले. यानंतर ते मराठा लाइट इन्फन्ट्रीचे प्रिन्सिपल स्टाफ ऑफिसर म्हणून काश्मीर-लडाख सरहद्दीवर अत्यंत कठीण अशा बर्फाळ प्रदेशात उतरले. रस्ते नसलेला निर्जन बर्फाळ प्रदेश, हिमनद्या व बर्फाचे तुफान ओढे हे
४६४ शिल्पकार चरित्रकोश
