पद्धत सूफी कवींनी प्रचलित केली. ते कवी या प्रतीकांच्याद्वारे ईश्वरीय भक्तीने रसरसलेले असायचे. उमरची रुबाई या पठडीतील. बच्चन यांनी या काव्यातील वरपांगी मधुरता घेतली आणि रुबाया रचल्या नि म्हणूनच बच्चन यांच्या मधुशालेला लौकिक काव्याची संज्ञा प्रदान करण्यात आली आणि ती खरीच आहे. आपल्या काव्यातील लौकिक प्रतीकांचे स्पष्टीकरण करत असताना बच्चन यांनी एका रुबाईत म्हटले आहे...
‘भावुकता अंगुर लता से ।
खींच कल्पना की हाला,
कवि साकी बनकर आया है।
भरकर कविता का प्याला,
कभी न कणभर खाली होगा,
लाख पिएँ, दो लाख पिएँ।।
पाठकगण है पीनेवाले
पुस्तक मेरी मधुशाल!'
उमर खैयाम व आपल्या मधुशालेतील फरक स्वतः बच्चन यांनी मान्य केला आहे. ते आपल्या मधुशालेला उमर खैयामचे अनुकरण मानायला तयार नाहीत. त्यांनी ‘नये पुराने झरोखे'मध्ये अशी कबुली दिली आहे की, “मेरी भावनाएँ उमर खैयाम से एकाकार हो जाती तो शायद मैं ‘मधुशाला' न लिखता!"
बच्चन यांच्या मधुशालेची आपली अशी अवीट गोडी, आपला असा वेगळा तोंडावळा व आपला असा वेगळा नाद-स्वाद आहे - ‘जो खाये सो पछताए, न खाये सो भी!' 'मधुशाला' हे एक विशुद्ध प्रेमकाव्य आहे. ऐन पंचविशीत लिहिलेल्या या काव्यात प्रेम-प्रणय, विरह, आशा, निराशा इत्यादींची सुंदर गुंफण झालेली आहे. प्रेम करताना किंवा होत असताना आपल्याला सारे जग प्रेम-प्रणयाने धुंद झाल्याचा आभास होत असतो. निसर्गातील झाडे, पराग, सुगंध, कोकीळ, वसंत सारेच कसे प्रेमधुंद वाटायला लागतात याचे सुंदर वर्णन करताना बच्चन म्हणतात -
‘प्रति रसाल तरु साकी - सा है,
प्रति मंजरिका हैं प्याला,
छलक रही है जिसके बाहर
मादक सौरभ की हाला,
छक जिसको मतवाली कोयल
