८. आपण या गोष्टी ओळखल्या व त्यापासून आपणांस एक प्रकारचा आनंद झाला,
त्याची उर्मी म्हणून आपण त्या गोष्टींचे वर्णन लिहितों व त्यामुळे इतरांना आपण त्या
आनंदाचे भागीदार करतो. सर्वच गोष्टी लिहून दाखवितां येत नाहीत म्हणून आपण
त्या लिहिण्याला चित्रांची जोड देतो. या चित्रांत अगदी शेलकाच भाग आपण दाख-
वितो. कारण याच भागांतील रहस्य आपल्याला शब्दांनी सांगता येत नाही व लोकांना
तें कळावें अशी आपली इच्छा असते. ज्या लोकांनी ती वस्तु केली त्यांच्याशी जर
आपण समरस असलों किंवा होऊ शकलों तरच तिचे खरें मर्म, खरा सुंदरपणा यांचा आपणांस अनुभव येतो व तो दुसऱ्यांस प्रत्ययास आणून देतां येतो.
९. या तात्विक विचारांचा प्रस्तुत पुस्तकांत व वेरूळ व अजंठा या लेण्यांच्या पहाण्यांत आपण कसा उपयोग करूं शकू हे आतां क्रमशः पाहूं:-
हिंदुस्थानांत कोरीव लेणी फक्त दंडकारण्यांत मात्र आहेत. याचे कारण त्या
प्रदेशाची नैसर्गिक रचना होय. ज्वालामुखी पर्वताच्या तोंडातून निघालेला विस्तवासारखा
रस थिजून त्याचे अखंड खडक बनल्यावर त्या खडकांत 'अखंड-प्रासाद' करण्याची
शक्यता या एका प्रदेशांतच आहे. उत्तर हिंदुस्थानांतील खडक थराथरांचे झालेले
आहेत व मद्रास इलाख्यांतील खडक उलथे पालथे झालेले आहेत; यामुळे या प्रदेशांत 'अखंड-प्रासाद' करणेच शक्य नाही. 'अखंड-प्रासाद' म्हणजे शिल्प कर्माची पराकाष्ठा
असें भृगु महर्षीचे मत आहे व त्याची त्यांनी दिलेली कारणे खाली दिल्याप्रमाणे आहेत.
[अ] यांत सगळी इमारत एकजिनसी असून तो जिन्नस (धाता यथा
पूर्वमकल्पयत्) सृष्टीत जसा निर्माण झाला म्हणजे खालचा दगड
खाली व वरचा दगड वर असांच वापरण्यात येतो.इतर ठिकाणी
ही गोष्ट कठीण जाते.
[आ] या इमारतीची योजना करण्यास फार चातुर्य लागते.एकंदर दगड
कसा आहे,किती आहे,यांत काय करितां येईल व जें करितां येईल
त्याच्या अंगोपांगांचे प्रमाण काय ठेवावें या गोष्टी ठरविण्यांत फार
दक्षता लागते व या अंदाजांत चूक झाली तर ती सुधारून घेण्यास
फार हुषारी लागते. .
