विषय-प्रवेश.
समाजशास्त्र हा शब्द नवीन असला तरी ही कल्पना जुनीच आहे. हिंदुस्थान, चीन, इजिप्त वगैरे पुराण राष्ट्रांचा अतिप्राचीन इतिहास जरी पाहिला तरी, त्यातही ज्याला आपण सध्या समाजशास्त्र म्हणू, त्यासारखे विशिष्ट हेतू मनात धरून माणसांच्या वर्तनाला वळण घालणारे काही नियम केलेले आढळून येतातच; आणि हे अगदी स्वाभाविकच आहे. माणसे संघाने राहू लागली म्हणजे मग तो संघ कितीही लहान असला, तरी त्या संघातील व्यक्तींचे परस्परांशी संबंध कसे असावे, यांसंबंधी काही ठरलेले धोरण असणं अत्यंत आवश्यक असते. सर्वांनी मिळून काही शिकार केली किंवा काही फळे जमविली, तर ती वाटावी कशी, ज्याला जशी भूक असेल तितकी त्याने घ्यावी की ज्याने जास्त अक्कल दाखविली असेल त्याला जास्त मिळावी यासंबंधी काही नियम हवेतच. अर्थशास्त्र येथूनच सुरू होते. आपापसात काही भांडण झाले तर कोणाचे ऐकावे, किंवा सर्व संघाचेच दुसऱ्या संघाशी भांडण झाले तर धोरण काय असावे, असले राजकारणाचे नियमही तेथे असतात. स्त्री-पुरुष संबंधांचे नियंत्रण करणारेही नियम त्या प्राथमिक अवस्थेत आवश्यक असतात. सारांश समाजशास्त्र म्हणून ज्याला आपण म्हणू. त्यासारखे काही शास्त्र अगदी ढोबळ स्वरूपाने का होईना, पण समाजाच्या प्राथमिक अवस्थेतही असणे अगदी अपरिहार्य आहे.
समाज जसजसा वाढू लागतो व सुसंस्कृत होऊ लागतो, तसतसे त्यांचे समाजशास्त्रही परिणत स्वरूपाला येऊ लागते. मनूची स्मृति किंवा ॲरिस्टॉटलचे पॉलिटिक्स् हे ग्रंथ समाजशास्त्रावरचेच आहेत; आणि ज्या समाजात माणसांचे बहुविध क्षेत्रांतले व्यापार फारच प्रौढ दशेला गेलेले आहेत. अशा समाजासाठी ते सांगितलेले आहेत हे ते वाचताच अगदी स्पष्टपणे दिसून येते.
पण वरील दोन्ही ग्रंथापेक्षाही आजचे समाजशास्त्र फार व्यापक आणि फार निराळ्या स्वरूपाचे होऊ पहात आहे. तेव्हापेक्षा संख्येने समाज फार
