गेले . मी चार दिवस त्यांच्याबरोवर खूप मजेत घालवलं.
गेले त्या दिवशीच उदोच्या आईचा वाढदिवस होता . ८५ वे वर्ष लागणार होतं. आई डुझलडॉर्फला एका फ्लॅटमध्ये एकटीच राहाते. संध्याकाळी उदो इलोना बरोवर मीही शुभेच्छा द्यायला गेले . पाचव्या मजल्यावरच्या सुरेख घरात आई एकटीच राहात असली तरी आज तिच्या घरातल्या टेवलावर तऱ्हेतऱ्हेचे केक्स दिसत होते. आईचा चेहेरा रेशमी सुरकुत्यांनी वहरलेला . डोळ्यातून घनदाट माया सतत झरतेय. आज तिने गुलावी रंगाच्या फुलांचा नवा फ्रॉक घातला होता . तिच्या शेजारपाजारच्या तरुण मैत्रिणींनी केक्स आणून दिले होते . आई या संपूर्ण इमारतीत भलतीच लोकप्रिय आहे. परदेशातले हे शेजारपणाचे प्रेम मला जरा थक्क करून गेले . आईला इंग्रजी ओ की ठो येत नव्हतं. पण मी तिच्याशी भरपूर गप्पा मारल्या. आईने दोनही महायुद्धे खूप जवळून अनुभवली. त्यात मुलांचे वडील रशियाच्या कैदेत . आई माहेरी मुलांसह रहायची . रेशनवर एक पाव मिळायचा. आई , तिचे आईवाबा दिवसभरात पाण्यावरोवर एक एक तुकडा खायचे. उरलेला पाव मुलांना द्यायचे. उदोला ते पाण्यावरोवर खाल्लेले पावाचे तुकडे , त्यांची चव अजून आठवते. युद्ध संपले. जर्मन स्त्रियांनी प्रचंड परिश्रम केले.
आई सांगत होती: आपण वसलो आहोत हा भाग वॉम्बहल्ल्यांनी पूर्ण वेचिराख झाला होता. आम्ही हाताला फोड येईस्तोवर काम केले इमारती बांधल्या. गाड्या चालवल्या. रस्ते बांधले. सगळा जर्मनी पुन्हा उभा केला. या भागांशी मी इतकी एकरूप झालेय की इथून कुठेच जायची इच्छा होत नाही. उदो, इलोना, मोठा मुलगा दर आठवड्यातून दोनदा तरी येऊन जातात. शिवाय माझ्या शेजारणी, त्यांची मुल माझी काळजी घेतात. आईने तिच्या मैत्रिणींची सांगितलेली हकीगत तर काळीज कुरतडणारी या मैत्रिणीचा नवरा रशियनांच्या कैदेत होता. तो १९५५ मध्ये ११ वर्षानंतर घरी परतला. तो येण्यापूर्वी सारे कुटुंव स्वागताची प्रचंड तयारी करीत होते. पण तो आला तो एक मानसिक रुग्ण वनून स्वतःच्या कोवळ्या मुलाचं आयुष्य उद्ध्वस्त करण्यापर्यंत त्याची मजल गेली.
या आईच्या घरात चंदाचा उदोनी काढलेला एक हसरा फोटो नजरेत भरेल असा ठेवलेला होता. मी परतताना आजीने माझे हात घट्ट धरून ठेवले नि सांगितले. "उदो, माझा धाकटा आणि म्हणून लाडका . त्याला मूल नाही. पूर्वी खूप खिन्न असायचा. पण चंदात तो आता गुंतलाय. इलोना फार गोड सून आहे . तीही चंदाला मनापासून चहाते . मी चंदाला नात मानते . आता माझे किती दिवस राहिलेत? तू पुढच्या वर्षी एक महिन्यासाठी चंदाला सुट्टीत इथे पाठवू शकशील? मी मग अगदी शांत मनाने . मृत्यूची वाट पाहीन.."
आजी बोलत होती. ते ऐकता माझ्या मनात येत होते, भारतातल्या असो नाहीतर पश्चिम जर्मनीतल्या , सगळ्या आज्या सारख्याच !
܀܀܀
