श्रीमंत वाचवालय, हेद विताग्रंथ लिहिलेला आढळत नाहीं. त्या आलीकडील काळांत बरेच ग्रंथकार झाले आहेत. पण त्या सर्वांचा वर्णनीय विषय ईश्वरभक्ति, वैराग्य, मोक्ष इत्यादि पर- मार्थसाधनाचा बहुतकरून असल्यामुळे परलोक साधक अशा वृद्धलोकांच्या समाधानास मात्र तो पात्र झाला आहे. वस्तुतः ज्यांनी नुकताच विषयानुभव घेण्यास आरंभ केला आहे, ज्यांचे कामक्रोधादि विकार केवल बाल्यावस्थेत असून शृंगारादि रससेवनाविषयीं जे आ पसरून बसले आहेत, अशा तरुणजनसमूहास शृंगा- रादि रसांनी पूरित असें काव्यामृत पान करण्यास मिळ- ण्याची त्यापासून आशाच नको. हिंदुस्थानांत व वि शेषेकरून महाराष्ट्रभाषेंतील ग्रंथकारांत पारलौकिक विचार करणारेच पुष्कळं झाले, व एकानें जें केलें तें अनेक ग्रंथ लिहिले असतील; परंतु छापखाना, राजाश्रय, शांतता यांचा अभाव इत्यादि गैरसोईमुळे, राज्यांच्या भयंकर व निरंतरच्या घडामोडीमुळे, मुसलमानांचे जुलमी अंमल व त्या योगानें देशाची दुर्दशा इत्यादि कारणांनीं तशा जुन्या ग्रंथांचा मागमूसही उरला नसावा असें वाटतें. वस्तुतः महाराष्ट्रभाषा अति जुनाट आहे असा तर्क होतो. १ थोड्या कालापूर्वी होऊन गेलेल्या मराठे राज्यकर्त्यांच्या हकी- कतीच्या बखरी मराठी भाषेत लिहून ठेविलेल्या काव्येतिहाससंग्रह नांवाच्या मासिक पुस्तकांतून प्रसिद्ध होत असतात. त्यांतील वर्णन तपशीलवार व सत्य रीतीनें केलेले दिसतें. त्यांत अतिशयोक्ति नाहीं. तरी ह्या तपशीलवार लिहिलेल्या बखरी सरासरी चालू शतकांत किंवा गेल्या शतकाच्या अखेरीसच लिहिल्या गेल्या आहेत. यास्तव वा- मनपंडिताविषयीं विचार करीत असतांना मराठी भाषेत त्या वेळीं लौकिकविषयावर बहुतकरून ग्रंथ लिहिले जात नव्हते, असें म्हणावयास कांहीं हरकत दिसत नाहीं.
