८१
भूमीवर आली असून ती भाविक लोकांस विशेष प्रिय झाली आहेत. परंतु ग्रंथदृष्ट्या या नाटकांत चरित्रांपेक्षां कांहीं विशेष असेल, असें आह्मांला वाटत नाहीं.
कादंबऱ्या. --- कादंबऱ्या वाचण्याकडे लोकांचा विशेष कल असल्यामुळें वाङ्मयांत त्यांना प्रमुख स्थळ मिळावे, यांत नवल नाहीं. ऐतिहासिक आणि सामाजिक असे कादंबऱ्यांचे स्थूल- मानाने दोन भेद करतां येतील. नाटकाप्रमाणेंच मराठी कादं- बयांना पौराणिक गोष्टी, प्राचीन कादंबऱ्या, ऐतिहासिक प्रसंग व पाश्चात्य कादंबऱ्या या ठिकाणांहून बरीच मदत झाली आहे. आर्य चाणक्य, चंद्रगुप्त, कर्पूरमंजरी, बृहत्कथासागर, वगैरे प्राचीन कादंबऱ्या मराठीत असल्यामुळे आपली प्राचीन- काळची स्थिति अंशत: तरी समजण्यास मराठी वाचकांना सोय झाली आहे. कादंबरी, दशकुमार चरित, नागानंद, विश्वगुणा- दर्श वगैरे संस्कृत कादंबऱ्या मराठीत झाल्या आहेत.
ऐतिहासिक कादंबऱ्या लहानथोर, स्त्रीपुरुष या सर्वांना वाचण्यालायक असतात. पानिपतची मोहीम, लक्ष्मी व सरस्वती, शिवछत्रपति, देवीसत्यभामा, प्रतापसिंह, हिंदुस्थानांतल्या योदयांच्या गोष्टी, करणवाघेला, बाजीराव, भरतपूरचा वेढा, जिंजीवास, मोचनगड, हंबीरराव व पुतळाबाई, केवळ स्वराज्या- साठीं, रूपनगरची राजकन्या, उप: काल, चंद्रगुप्त, शंकरदेव, गड आला पण सिंह गेला, वगैरे ऐतिहासिक कादंबऱ्या लोक- प्रिय झाल्या असून वाचण्यालायक आहेत.
सामाजिक कादंबऱ्या जरी मराठींत पुष्कळ आहेत, तरी त्यांत चांगल्या अशा फारच थोड्या आहेत, आजकालच्या गोष्टींपैकी 'मधली स्थिति, ' 'पण लक्षांत कोण घेतो?" जग असें आहे,' 'मी' वगैरे रा. रा. हरि नारायण आपटे यांच्या कादंबऱ्या अवश्य वाचण्या- लायक आहेत. गोविंदराव अथवा सुशिक्षणाचें फळ, ताराबाई हिराबाई, शिरस्तेदार, ठगाची जबानी, वेणू, यशवंतराव खरे, नारायणराव आणि गोदावरी, सद्गुणी सून, धाकट्या सूनबाई,
