पान:वनस्पतिविचार.pdf/94

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



६६     वनस्पतिविचार.     [ प्रकरण
-----

(Prosenchyma ) ही दोन्ही वरील दुसऱ्या अथवा तिसऱ्या रचनेमध्ये इतर जालांशी एकवटून गेलेली असतात, अथवा त्यामध्ये फरक हेत जाऊन त्यासच भिन्नस्वरूप प्राप्त होते व त्यांपासुनच वरील रचना तयार होतात.

 संरक्षक पेशी जाल रचना:–मुळ्या, खोड, पाने तसेच फुलांचे भाग ह्यात बाहेरचे अंगास विशेषेकरून एक पेशी जाडीची कातडी असते, त्यांस बाह्य अथवा उपरित्वचा ( Epidermis ) म्हणतात. ह्या पेशी साधारणपणे चतुष्कोनी अगर वाटोळ्या असून त्यांची बाह्य बाजू मजबूतीची असते. उच्च वर्गामध्ये अथवा क्षुद्रवर्गामध्ये प्रत्येक वनस्पतीस संरक्षक त्वचेची जरूरी असते. जरी ही त्वचा एक पेशी जाडीची असते, असा साधारण नियम असतो; तथापि ह्यास अपवादही आढळतात. मुळ्यावरील जे टोपीसारखे आवरण असते; त्याचा उगम ह्या पेशींपासून होतो. येथे एकापेक्षा अधिक पदर असतात. ह्या पदरांचा संबंध जमिनींतील कठीण पदार्थाशी आल्यामुळे कांहीं पदर नेहमी झिजून जाण्याचा संभव असतो, म्हणून असली आवरणे अधिक पदरांची बनलेली असतात. वड, उंबर, रबर, वगैरे झाडांच्या पानांत बाह्य त्वचा दोन अथवा तीन पदरी असते. बाह्य त्वचेच्या पेशी सारख्या चिकटल्यामुळे त्यांत मध्य पोकळ्या असत नाहींत. कोंवळ्या स्थितीत हवा अथवा उन्ह ह्यांपासून अधिक संरक्षणाची जरूरी असते. अशा वेळेस बाह्य त्वचेवर पातळ तातेसारखा पापुद्रा येतो. हा पापुद्रा त्वचेच्या बाह्यभिंत्तिकेशी संलग्न असल्यामुळे संरक्षणास दुजोरा मिळतो. ह्या पापुद्र्यावर कधी कधी मेणाचे सारवण होते. ह्यामुळे तर उष्णता अगर थंडी ह्या दोन्हींचे चांगलेच निवारण होते. शैवाल तंतू वर्गांत ( Spirogyra ) बाह्यत्वचेवर बुळबुळीत डिंकासारखें सारवण बनते. ह्याचा उगम बाह्यत्वचेच्या भित्तिकेपासून असतो. पाण्यांत उगवणाऱ्या वनस्पतींत मग ती कोवळी असो, अगर जुनी असो. तिच्या बाह्य त्वचेवर असला पातळ पापुद्रा कधीही येत नाही. कारण अशा ठिकाणी त्या पापुद्याची जरूरी नसते.

 कोवळ्या स्थितीत बाह्य त्वचेच्या पेशीमध्ये सजीव तत्त्व व सचेतन कण आढळतात, पण जुन्या स्थितींमध्ये बाह्य त्वचा बहुतेक मृत होते, अथवा झडून जाते. त्यावेळेस संरक्षणाचे काम सालीस करावे लागते. बाह्य त्वचेच्या पेशींत