पान:वनस्पतिविचार.pdf/93

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे
८ वे ].     पेशीजाल. ( Tissue).     ६५
-----

पेशीजालास भिन्नभिन्न स्वरूपे मिळून निराळी पेशीजालें बनत जातात. पेशीस कायमचे रूप मिळाल्यावर तिची वर्धक शक्ति नाहीशी होते. ही वर्धक शक्ति वाढत्या कोंबांतील पेशींत अधीक असते, यामुळे वाढते कोंब सारखे वाढत असतात. ह्याच शक्तीमुळे झाडांचे सर्व अवयव उत्पन्न होतात. जुन्या स्थितीत सुद्धां कांहीं विशिष्ट पदरास वर्धक शक्ति असते, म्हणूनच त्या पदरास संवर्धक पदर (Cambium) ह्मणतात. वाहिनीमय ग्रंथीमध्यें Vascular bundle काष्ट व तंतुकाष्ट (xylem & phloem) पदराच्यामध्ये हे संवर्धक पदर Cambium आढळतात. ह्या पदरामुळे काष्ट व तंतुकाष्ट अधीक रुंद वाढून त्याबरोबर वनस्पति रुंद होत जाते. पण काही ठिकाणी हा पदर कांहीं काल राहून पुढे नाहीसा होतो. अशा ठिकाणीं दुय्यम प्रकारची रुंदीत वाढ होत नसते. हा पदर ह्मणजे पेशी नवीन उत्पन्न करण्याचा एक जणू कारखाना आहे. नवीन पेशी उत्पन्न झाल्या असतां काष्टाकडे अथवा तंतूकाष्टाकडे जमत जाऊन दोन्हींचे पदर वाढतात. संदर्धक पदरांत सजीव सत्व व इतर सचेतनकण पुष्कळ असून ते नेहमी चांचल्य स्थितीमध्ये आढळतात.

 ही दुय्यम संवर्धकशक्ति केवळ ग्रंथीतील संवर्धक पदरामध्येच असते असे नाहीं. कांही ठिकाणी सालीमध्ये ही शक्ति एखाद्या पदरांत उत्पन्न होऊन सालीची वाढ होत जाते. वनस्पतीस दुखापत झाली असतां, अथवा एखाद्याने वनस्पतीचा कांहीं भाग कापून काढला तर, ती दुखापत भरून काढण्याकरिता अशाच प्रकारची संवर्धकशक्ति दुखावलेल्या जागी उत्पन्न होऊन हळूहळू नवीन पदर उत्पन्न होतात. येणेप्रमाणे तो दुखापत आपोआप भरून जाते. तात्पर्य एवढेच सांगावयाचें कीं, गर्भाबरोबर आलेली संवर्धकशक्ति नेहमी वाढत्या कोंबाकडे असते ग्रंथींमधील संवर्धकशक्ति दुय्यम असते. ह्याच दुय्यमशक्तीचा प्रादुर्भाव अवचितप्रसंगी इतर ठिकाणीही दृष्टीस पडतो.

 पेशी रचना:-सपुष्प वर्गात तीन मुख्य जाले असून, त्यांच्या तीन विशिष्ट रचना आढळतातः-१ संरक्षक पेशी रचना. (Tegumentary tissue system ) २ साल रचना. ( Ground tissue system) ३ वाहिनीमय जाल रचना. ( Fibrovascular tissue system ) प्रथम सांगितलेलें मृदु पेशीजाल (Parenchyma) तसेच दीर्घ पेशी जाल