वांगी, वगैरेची पाने कांटेरी असतात. मखमल, समुद्रशोक, बाळकंद वगैरे पानावर लुसलुसीत मऊ लव येते. विलायती शेर, रासन, युकॅलिप्टस, कोभी वगैरे पाने चामड्यासारखी असतात. बिगोनीया, पानाचा ओवा, पानफुटी वगैरेची पाने मांसल असतात.
वर्णः-पानांचे रंग नानाप्रकारचे आढळतात. नेहमींचा रंग हिरवा असतो. हा रंग पानामध्ये असणे अवश्य असते. कोवळी पानें तांबूस रंगाची असुन पिकली म्हणजे ती पिवळट फिक्या रंगाची होतात. झाडे दुसऱ्या वृक्षाच्या सांवलीत वाढू लागली असतां सूर्य प्रकाश न मिळाल्यामुळे ती पिवळी रोगट दिसु लागतात. क्रोटन्, अकॅलिफा, ट्रेडेस्कॅन्शीया, अरॉयड़ी वगैरेची पाने तांबड्या पिवळ्या टिपक्याची असतात. शोभेसाठी बागेत ही झाडे लावितात. तांबड्या भाज्या, रामदाणा, कॉक्सकांब, वगैरेमध्यें पाने लाल असतात. केवळ रंगावरून साधे अगर संयुक्त पान ओळखणे कठीण आहे. हे रंग दोन्ही प्रकारच्या पानांत असतात,
भेदः–साधी पाने व संयुक्त पाने ओळखण्यास फारसे कठीण पडू नये; पण कांही ठिकाणी साध्या पानासारखी संयुक्त पाने असल्यामुळे ओळखण्यास कठीण असते. जसे लिंबू, महाळुंंग, चकोत्रा, वगैरेमध्ये पाने दिसण्यांत साधी असतात; पण वास्तविक ती साधी नसून संयुक्त असतात. संयुक्त पानांत एकापेक्षा अधीक सांधे असतात, व त्या सांध्यावरून त्याची संयुक्तता व्यक्त होते, महाळुगाच्या पानास दोन सांधे असतात. एक सांधा जेथे पान सुरू होते त्या ठिकाणी असतो, व दुसरा सांधा देंठ पत्रास चिकटलें असतें त्या जागी असतो. साध्या पानास देठाचे जागी सांधा नसून देठापासून सरळ मध्यशीर वाढली असते. आतां संयुक्तपानांची पत्रे व साधी पाने ह्यांत अंतर कोणते असा प्रश्न विचारला असतां पानांची व्याख्या पुनः सांगणे भाग पडेल. पानांच्या व्याख्येत ह्याविषयी पूर्ण भेद सांगितला असतो. खोडावरील हिरव्या रंगाची पसरती असादृश्य उपांगे म्हणजे पाने होत; व पानांचे पोटी कळी असणे अवश्य आहे. वाटाण्याची पाने संयुक्त कां, व आंब्यांची पाने साधीं कां ?- वाटाण्याच्या पानास लहान लहान पत्रे असतात व आंबाच्या पानास एकत्र पत्र असते. शिवाय पत्राचे पोटीं कळी नसून मुख्य पानाचे पोटीं कळा असते, ही गोष्ट
