पान:वनस्पतिविचार.pdf/70

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



४२     वनस्पतिविचार.     [ प्रकरण
-----

पूर्णपणे लक्ष्यांत ठेविली असतां सहसा संयुक्त पानांची मोठी पत्रे व साधी पाने ह्यांतील फरक तात्काळ कळतो. बाहव्याचे पानांत पुष्कळ मोठी हिरवीगार पत्रे असतात व प्रत्येक पत्रास स्वतंत्र पान समजण्याचा संभव असतो. पण वरील कळीसंबंधी खूण ताडून पाहिली म्हणजे पानाची पत्रे तसेच पाने हें लवकर लक्ष्यांत येते.

 जोडीदार संयुक्त पाने:-( Pinnately compound leaves) बाभूळ, बाहवा, वाटाणे, शिरस, निंब, वगैरेमध्ये जोडीदार संयुक्त पाने आढळतात. कित्येक वेळा जोड्याचे शेवटी एकच पत्र मोकळे राहते. जसेः-- बकाणा. कांहीं पानांत सारख्या जोड्या असतात. जसे, लाजाळू, शमी, आवळा, इत्यादि. आवळ्याची पाने द्विसंयुक्त असतात. म्हणजे येथील पत्रेही जोडीदार असतात. गाजर, शोपा, धने, कॉसमॉस, शेवगा, वगैरे पाने त्रिसंयुक्त आढळतात. विलायती बाभळीची पाने दोन जोड्यांची व वाल, उडीद, बेल, क्लोव्हर वगैरे मधील पाने त्रिदली असतात. कधी कधी चार पत्रे असल्यामुळे चौपाती नांवाची वनस्पति पाहण्यांत येते.

 संयुक्त हस्तसदृश पाने (Palmately Compound leaves)- एका देठापासून पुष्कळ पत्रं जेव्हां हस्तसादृश्याने वर्तुलाकृतींत येतात, तेव्हां त्या संयुक्त पानास संयुक्त हस्तसादृश पाने म्हणतात. जसे, गोरखचिंच, शेवरी वगैरे.

 शिरांची मांडणी (Venation)-पांढऱ्या चाफ्याचे पान उन्हांत समोर धरिले असतां शिरांची सरळ मांडणी सहज दिसते. जोडीदार शिरा मुख्य मध्य शिरेपासून निघून पुढे पोटशिरा जास्त वाढून एकमेकांत गुंततात. बाह्व्याच्या पानांचं ह्या प्रकारे निरीक्षण केले असतां देंठापासून सरळ वाढ णाच्या मध्यशिरेवर बाजूस पुष्कळ पत्रे आल्यामुळे पत्रागणिक एक एक लहान मध्यशीर उत्पन्न होते. जेथे जेथे मुख्य मध्यशिरेपासून इतर पोटमध्यशिरांचा उगम असतो, तेथे तेथे पान संयुक्त असते व उलटपक्षी जेथे जेथे मध्यशीर एकच असून पोटमध्यशिरा नसतात, तेथे तेथे पान साधे असते. म्हणूनच चाफ्याचे पान साधे व बाहव्याचे पान संयुक्त असे समजण्यांत येते. गव्हांचे पानांत शिरा समांतर रेषेत आढळतात. वेळू, गुलछबू , तरवार, ऊस वगैरे मध्ये शिरा समांतर जातीच्या असून वर्तुलाकृति येतात. आंबा, चांफा, वड,