करायला लावणारी आहेत. यात वेगळं सौंदर्य आहे, तशीच जीवघेणी वेदनाही आहे.
एका भोजपुरी लोकगीतातही सासरच्या कष्टाचं वरच्यासारखं वर्णन आहे. या दुःखाची जात इथे तिथे एकच आहे. जुनं-पानं नेसायला मिळणं, घरगड्यासाठीचं जेवण नशिबी येणं शिळं-पाकं ताटात वाढलं जाणं, हा सगळा छळ सोसताना ती म्हणते,
लोहवा जेर जइसे लोहरा दुकीनया हो ना
तोरी बहिनी जरे ससुरिया हो ना॥
लोहाराच्या दुकानात विस्तवावर लोखंड जसे जळते, तशी तुझी बहीण सासरी करपत आहे.
पण इतकं सगळं दुःख सोसण्याचं बळ तिच्यात कोठून येतं. सगळे कष्ट सहन करूनही ती सासरी राहते. आनंदानं सगळं सहन करते. ती कशात आनंद मानते सांगताना ती सासुरवाशिण म्हणते,
सासुचा सासुरवास नंदबाईच्या लावण्या
नाही घेत कानी मनी करी कंथ संपादण्या ॥
सासु सासऱ्याचं दुःख भ्रताराचं थोडं सुख ।
नाही लेकी सारजेचं कधी दुखत ते नख ॥
पतीचं सुख हे सगळ्या कष्टाला विसरायला लावतं. त्यापुढे सासूचा सासुरवास नंदेच्या कळलाव्यापणाचं काही वाटत नाही. स्त्री तशी मुळात सोशिकच; पण एका मर्यादेपर्यंत तिचं सोसणं ती सहन करते; पण मग कधी तरी ती सासूलाही दटावायला कमी करत नाही. एका राजस्थानी गीतात याचा सुंदर उल्लेख येतो. ती सासूला म्हणते, जेव्हा माझा नवरा चेंडू खेळण्याइतका लहान होता, तेव्हा तुमचा होता. घोड्यावर स्वार होणारा पती हा माझा आहे. दूध पिणारा तुमचा होता, मद्य पिणारा माझा आहे. टोपी घालणारा तुमचा होता, फेटा घालणारा माझा आहे. आणि शेवटी ती म्हणते,
सासु उली पेली बातां थां सू
चित्त मन री बातां म्हां सू ए
नादान बनजी म्हारा
सासु काई हलावें कुल्हा
म्हूं न्यारा करतूं चूल्हा
नादान वनजी म्हारा
सासूबाई भले ते तुमच्याशी इकडच्या-तिकडच्या गप्पा मारोत; पण मनातलं अंतरंग ते माझ्याजवळच उघड करतात मनीचं गुज माझ्याजवळच सांगतात. उगाच का नितंब हलविता? मी आता वेगळी चूल मांडणार आहे.
