या कोड्यात रचनाकारानं खूपच चाणाक्षपणा दाखवला आहे. या कोड्याचं उत्तर आहे 'टाक'. दौतीतल्या शाईत बुडून-बुडून त्याची नीब काळी होते म्हणजे तोंड काळे होते. नीपेला दोन बारीक जिभा असतात. आणि जेव्हा टाकाने लिहायचे असते, तेव्हा तो पाच बोटांच्या आधाराने लिहावे लागते. हे सगळे सांगताना मांजर, साप, द्रौपदी नाही हेही सांगून लय साधली आहे. पाच बोटांना दिलेली पाच पतींची उपमा तर मोठी मजेशीर आहे.
असंच आणखी एक कोडं.
रंग नाही, रूप नाही, आभाळ म्हणशील काय?
आदि नाही अंत नाही देव म्हणशील काय?
आभाळ, भूत, देव नाही, विचार करतोस काय?
सांग मला नाव आणि जीव निघून जाय.'
यातही वरच्या कोड्यासारखीच गंमत आहे. काय शोधायचे, हे सांगताना काय नाही हे पण सांगत जाणे आहे. या कोड्याचं उत्तर ‘वारा' आहे.
वाऱ्याला रंग-रूप नाही तसाच आदि, अंत नाही; पण हे कोडे समजायला अवघडच आहे.
अशी खूप कोडी वेगवेगळ्या वैशिष्ट्यांसह ऐकायला मिळत असतात.
'एकाक्षरी कुमारी, नांदते मेंदूच्या मांदारी, ती मरण पावली हिरण्यकशिपू बरोबरी.'
या हुमाणामध्ये एकाक्षरी असणारं आणि स्त्रीलिंगी असं ते नाव आहे. असं सुचवलं आहे. ती मेंदूच्या जवळपास राहते आणि तिचा मृत्यू हिरण्यकश्यपूसारखा झाला. हिरण्यकश्यपूचा मृत्यू नरसिंहानं नखांनी केला होता. न अस्त्र, न शस्त्र असं ते हत्यार. हे हुमाण मोठ्याच चातुर्यानं रचलेलं. याचं उत्तर 'ऊ' आहे. हे एकाक्षरी आहे स्त्रिलिंगी आहे आणि ज्याप्रमाणं नरसिंहानं हिरण्यकश्यपूला नखानं मारलं त्याप्रमाणे 'ऊ' सुद्धा नखांच्या साह्यानं मारली जाते.
ही सगळी कोडी म्हणजे माणसानं मन रिझविण्यासाठी निर्माण केलेला एक आनंद आहे. पूर्वी तमाशामध्ये सवाल-जवाब असा प्रकार असायचा, त्यामध्ये विचारला जाणारा प्रश्न हाही हुमाणासारखाच कोड्यात असायचा. ते ओळखून त्याला उत्तर दिलं जायचं. शाहिरांनी कवनांच्या रूपानं अशी अनेक पौराणिक, ऐतिहासिक व इतर विषयांवरची हुमाणं सवाल-जबाबाच्या स्वरूपात लिहून ठेवली आहेत. तोही मनोरंजनात्मक एक वेगळा दस्तऐवज आहे. अशी किती हुमाणं, कोडी आहेत, यांची संख्या सांगता येणार नाही. रचनाकारही कुठं आणि किती हेही सांगता येत नाही. अजूनही कोणीही याची रचना करू शकतं.
डॉ. सरोजिनी बाबर यांनी त्यांच्या ग्रंथात आणखी एक वेगळ्या प्रकारचे कोडे सांगितले आहे. यामध्ये प्रश्नाचे उत्तर प्रश्नाने म्हणजे कोड्याचे उत्तर कोड्यानेच द्यायचे अशातला प्रकार आहे.
