बापरखमादेविवरू विठ्ठल सुखाचा।
तेणे काया मनेवाचा वेधियेले॥
तन-मनाला त्या सावळ्या रूपानं वेढून टाकलेल्या ज्ञानदेवांच्या भावस्थितीची व्यक्तता या गौळणीत आहे.
एकनाथांच्या गौळणीत मात्र गाऱ्हाणी आहेत. कृष्णाच्या रूपाचं वर्णन आहे, तसंच विरहभावही आहे. एकनाथांनी समाजाभिमुख विचार केला आहे. त्यामुळे लोकशिक्षण आणि नैतिकतेचा विचारही गौळणी रूपात केला आहे. एखादी कृष्णकथाही गौळणी रूपानं त्यांनी साकार केली आहे.
गौळणी सांगती गाऱ्हाणी। रात्री आला चक्रपाणी
खाऊनी दही, दूध, तूप, लोणी। फोडिली अवघीं विरजणी॥
हा गे बाई कोणासी आवरेना। यशोदे बाळ तुझा कान्हा।
कोठवर सोसू धिंगाणा ॥धृ॥
कृष्णाच्या सगळ्या खोड्या सांगताना मागून येऊन मिठी घालतो, मुख चुंबितो. कोणी सांगते, माझ्या वेणीची आणि नवऱ्याच्या दाढीची गाठ मारतो. या कृष्णखोड्यांनी वैतागून त्या गौळणी यशोदेकडे गाऱ्हाणं घेऊन येतात आणि मग एकनाथ म्हणतात,
ऐशी ऐकता गाऱ्हाणी। यशोदेनयनी आले पाणी।
कृष्णा खोड दे टाकूनी। एका जनार्दनी चरणी।
का प्रेम तया आवरेना॥
एकनाथांची गौळण जशी वैचारिक आहे, तशीच ती रंजकपण आहे. श्रीकृष्णाचे सौंदर्य व्यक्त करताना मनात उचंबळून येणारे भाव व्यक्त होताना त्यातून वात्सल्य, भक्ती, सात्त्विकता या भावनांचाही उदय होतो. नाथांच्या गौळणी अभ्यासताना लक्षात येतं, त्यात नाट्य आहे, तसाच शब्दांना एक ठेका आहे. कदाचित त्यामुळं त्या जास्त लोकप्रिय झाल्या असाव्यात.
असा कसा देवांचा देव बाई ठकडा
देव एका पायाने लंगडा॥धृ॥
गवळ्याच्या घरी जातो। दही, दूध चोरूनी खातो।
करी दुधाचा रबडा॥१॥
शिंकेची तोडितो। मडकेची फोडितो।
पाडी नवनीताचा सडा॥२॥
वाळवंटी जाती। कीर्तन करितो।
घेतो साधुसंताशी झगडा॥३॥
