२६ : लोकसत्तेला दण्डसत्तेचे आव्हान
युद्ध साहित्याचाच प्रकार आहे असें ज्यांचे मत आहे त्यांना तिची वाढ ही चिंता नसून त्यांचें तें एक बलसाधनच आहे.
सोव्हिएट रशिया व चीन यांनी व्यक्तिस्वातंत्र्य, समता, बंधुत्व, अन्य मतांविषयी आदर, प्रातिनिधिक शासन इत्यादि लोकशाही मूल्यांचीच फक्त अवज्ञा केली आहे असें नाही. मानवाने आतापर्यंत संबंधित केलेल्या अत्यंत श्रेष्ठ नीतितत्त्वांचीहि अवहेलना ते देश करीत आहेत. मातृभक्ति, पितृभक्ति, पतिपत्नीचें प्रेम, कौटुंबिक भावना, धर्मनिष्ठा या श्रेष्ठ भावना ते नित्य पायदळी तुडवितात; आणि अत्यंत खेदाची गोष्ट ही की, तसें त्यांचे तत्त्वज्ञान आहे. इतर देशांत या श्रेष्ठ तत्त्वांची अवज्ञा अधोगामी लोक करीतच असतात; पण तेथे तें आचरण निंद्य गणले जाते. त्या लोकांची तेथे निर्भर्त्सना होते. वरील कम्युनिस्ट देशांत ही अवज्ञा तत्त्वज्ञानपूर्वक होत असते. या भावनांना बूर्झ्वा ही शिवी दिली जाते. या दण्डसत्ता रानटी आहेत, हिंस्र व पाशवी आहेत असें म्हणण्याचें हें कारण आहे. अशा स्थितीत त्या देशांत विज्ञानाचे उत्तम अध्यापन होतें, शास्त्रसंशोधन होलें, जनतेंत शिस्त निर्माण झालेली आहे, हें पाहून लोकवादी पंडितांना यांतूनच पुढे त्या देशांत लोकशाही मूल्यें निर्माण होतील अशी आशा वाटते हे वर एके ठिकाणी सांगितलेच आहे. पण तसे जेव्हा होईल तेव्हा सध्याचे समाजरचनेचे तत्त्वज्ञान त्या वेळच्या क्रांतिकारकांना समूळ उच्छिन्न करावें लागेल आणि तें न झाले तर लोकसत्तेचीं तत्त्वें तेथे जगू शकणार नाहीत. पण वर सांगितल्याप्रमाणे त्यांचे लष्करी सामर्थ्य मात्र वाढतच राहणार आणि लोकायत जगाला भीति आहे ती ही आहे. उच्च मूल्यें, उदात्त तत्त्वें, श्रेष्ठ संस्कृति न येतां लष्करी सामर्थ्य वाढत गेलें तर या सत्ता केवळ आसुरी होतील, आजच झाल्या आहेत. म्हणूनच लोकायत्त जगाला हा आपल्या सत्तांना आणि एकंदर मानवी संस्कृतीला मोठा शह आहे, मोठे आव्हान आहे असे वाटते; आणि आपण स्वीकारलेली, शतकानुशतकें जोपासलेलीं लोकशाही मूल्ये कायम टिकवून लष्करी सामर्थ्यातहि या रानटी सत्तांवर मात कशी करावयाची ही त्यांच्यापुढे मोठी समस्या आहे. आजच्या सर्व लोकसत्तांत प्रधान सत्ता म्हणजे अमेरिका. तिने ही समस्या कशी सोडविली तें आता पुढील प्रकरणांत पाहू.
+ + +
