सगळ्यांच्या संमतीनं एकापेक्षा जास्त बायका असलेल्या नात्याला 'पॉलिजिनी' म्हणतात. एका स्त्रीला सर्वांच्या संमतीनं एकापेक्षा जास्त नवरे असण्याला 'पॉलिअंड्री' म्हणतात. अनेक पुरुषांना व अनेक स्त्रियांना एकत्र विवाहबद्ध होण्याला 'ग्रुप मैरेज' म्हणतात. 'पॉलिअँड्री' व 'ग्रुप मरेज' नात्यांना भारतात कायदयानं मान्यता नाही.
'मोनोगॅमी' हा विवाहाचा पाया असूनसुद्धा काही पुरुष व काही स्त्रिया जोडीदाराच्या नकळत इतर व्यक्तींबरोबर लैंगिक संबंध प्रस्थापित करतात. काही पुरुष बायकोला न सांगता एखादया 'बाईला ठेवतात', काहीजण बायकोला न सांगता वेश्यागमन करतात. काही विवाहित स्त्रिया इतर पुरुषांशी संबंध ठेवतात. एक तरुण म्हणाला, "माझ्या घराजवळ एक बाई राहायच्या, त्यांचा नवरा परदेशी होता. त्या मला अधूनमधून बोलवायच्या व माझ्याबरोबर सेक्स करायच्या." परपुरुषाने एका विवाहित स्त्रीशी लैंगिक संबंध ठेवणं (तिची संमती असली तरी) गुन्हा आहे (भा. दं.सं.४९७). बायको पुरुषाची मालमत्ता आहे अशा दृष्टिकोनातून हा कायदा तयार झाला असेल का?
सीरियल मोनोगॅमी
काही वेळा एक व्यक्ती एकावेळी एकच जोडीदार ठेवतो (लग्न करून किंवा लग्न न करता). ते नातं जोवर संपुष्टात येत नाही तोवर ती व्यक्ती इतर कोणाबरोबर लैंगिक संबंध करत नाही व ते नातं संपुष्टात आलं की ती व्यक्ती दुसरा/दुसरी लैंगिक जोडीदार मिळवते. याला 'सीरियल मोनोगॅमी' म्हणतात.
'ओपन' नाती
'ओपन' नातं म्हणजे जोडीदारांना इतर व्यक्तींशी लैंगिक जवळीक साधायची मुभा असणं, आयुष्यभर आपल्या ठरलेल्या जोडीदाराबरोबरच लैंगिक संबंध केले पाहिजेत, हे नियंत्रण 'ओपन' नात्यात नसतं. माणसाला विविध व्यक्तींबरोबर लैंगिक सुख उपभोगायची इच्छा असते व त्यात चूक, वाईट काहीही नाही अशी या जोडीदारांची धारणा असते.
बांधीलकी असलेली ओपन' नाती
बांधीलकी असलेल्या ओपन नात्यात जोडीदार एकत्र संसार करतात, पण दोघांनाही इतर व्यक्तींशी लैंगिक जवळीक साधायची मुभा असते. यातील काही जोडपी विवाहबद्ध असतात, तर काही 'लिव्ह इन' नात्यात असतात. अशा नात्यात दोन महत्त्वाच्या गोष्टी ध्यानात ठेवाव्या लागतात. जर इतर
६५
.
