पान:महाराष्ट्र संस्कृती.pdf/८३२

महाराष्ट्र संस्कृती

८०६

 

ऐतिहासिक नाटके
 मराठीत ऐतिहासिक नाटकांची परंपराही उपेक्षणीय नाही. 'थोरले माधवराव पेशवे' हे कीर्तने यांचे पहिले ऐतिहासिक मराठी नाटक. वासुदेवशास्त्री खरे यांची 'शिवसंभव', 'गुणोत्कर्ष' व 'तारामंडळ' ही तीन नाटके. यांतील 'शिवसंभव' हे एका काळी बरेच गाजले होते. खाडिलकर यांचे 'सवाई माधवराव पेशवे' व 'भाऊबंदकी' यांचा उल्लेख वर आलाच आहे. औंधकरांचे 'बेबंदशाही' हे गडकऱ्यांच्या 'राजसंन्यास' याच विषयावर लिहिलेले आहे. पण ते पुष्कळ प्रभावी ठरले. केळकरांची 'अमात्यमाधव', 'चंद्रगुप्त' व 'तोतयाचे बंड' ही तीन ऐतिहासिक नाटके. त्यांतले 'तोतयाचे बंड' हे आपल्या गुणांनी सर्व ऐतिहासिक नाटकांत मूर्धस्थानी आहे. सावरकरांची 'संन्यस्त खड्ग', 'उत्तरक्रिया' ही नाटके फार प्रचारकी झाली आहेत. टिपणीस यांची 'चंद्रग्रहण', 'शहाशिवाजी' ही नाटके सुमार आहेत. मराठीत ऐतिहासिक नाटके इतकी झाली, पण इतिहासाचे मर्म उकलून दाखविण्याचे सामर्थ्य त्यांतल्या एकालाही नाही. त्या दृष्टीने पाहता सामाजिक नाटकांचे तसेच आहे. हरिभाऊंच्या 'पण लक्षात कोण घेतो' व 'मी' या कादंबऱ्यांचा जो परिणाम होतो तसा मराठीतल्या 'शारदा' हा अपवाद वगळता एकाही सामाजिक नाटकाचा होत नाही. त्यामुळे एकंदर मराठी नाट्यसृष्टी ही करमणूकप्रधान अशीच भासते. मोठमोठे ऐतिहासिक वा सामाजिक प्रश्न हाताळण्याचे सामर्थ्य तिच्यात नाही असे खेदाने म्हणावे लागते.
 याच वेळी नाट्यकलेचा शतसांवत्सरिक महोत्सव झाला व त्यातून उत्तेजन मिळून पुन्हा नाट्यकला सावरली. वसंत कानेटकर, बाळ कोल्हटकर, पु. ल. देशपांडे, दारव्हेकर, विजय तेंडुलकर, शिरवाडकर असे नवे नाटककार उदयास आले आणि भालबा केळकर, डॉ. लागू, विजया मेहता, जयमाला शिलेदार, तोरडमल, दाजी भाटवडेकर, काशिनाथ घाणेकर, राम मराठे, मा. दत्ताराम, प्रसाद सावकार, रामदास कामत, प्रभाकर पणशीकर, बाबूराव गोखले, गणेश सोळंकी, श्रीकांत मोघे, भालचंद्र पेंढारकर, दादा कोंडके, निळू फुले, धुमाळ, शरद तळवलकर, वसंतराव देशपांडे, अरुण सरनाईक, आशालता वाबगावकर, सुधा करमरकर, फैयाज, नलिनी चोणकर, पुष्पा भोसले, पद्मा चव्हाण, निर्मला गोगटे, कुसुम शेंडे, आशा काळे, कीर्ती शिलेदार, ललिता जोगळेकर, सीमा, ज्योत्स्ना मोहिले, लता काळे, इंदुमती पैंगणकर या नटनट्यांचा उदय झाला.
 या कामी मुंबई मराठी साहित्यसंघ व प्रोगेसिव्ह ड्रॅमॅटिक असोसिएशन यांचे कार्य विशेष उल्लेखनीय आहे. वरील उज्जीवनाचे बरेचसे श्रेय त्यांना आहे.
 सुहासिनी मुळगावकर व पु. ल. देशपांडे यांचे एकपात्री प्रयोग हाही या काळातला एक अभिनव प्रकार उल्लेखनीय आहे. त्याने नाट्यकलेला एक अगदी निराळे