पान:महाराष्ट्र संस्कृती.pdf/७६९

७४३

विद्या आणि संशोधन

 

अभिजात वाङ्मय
 अभिजात संस्कृत वाङ्मयाच्या संशोधनाच्या क्षेत्रात भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन मंदिराचे क्युरेटर डॉ. प. कृ. गोडे यांचे कार्य फार महत्त्वाचे आहे. भारतीय व पाश्चात्य मासिकांतून त्यांनी सुमारे ४५० संशोधनात्मक लेख लिहिलेले आहेत. त्यांच्यासारखेच महत्त्वाचे संशोधन नागपूरचे म. म. वा. वि. मिराशी यांचे आहे. शिलालेख, ताम्रपट, नाणी यांच्या साह्याने प्राचीन इतिहासावर त्यांनी अनेक संशोधनात्मक लेख लिहिलेले आहेत. 'संशोधन मुक्तावली' या नावाने हे त्यांचे लेख आठ खंडात प्रसिद्ध झालेले आहेत. कालिदास व भवभूती यांच्यावरचे त्यांचे ग्रंथ प्रसिद्धच आहेत. शिवाय वाकाटक, कलचूरी या राजघराण्यांचे इतिहास त्यांनी परिश्रमपूर्वक लिहिलेले आहेत.

प्राकृत
 संस्कृताप्रमाणेच प्राकृत भाषा व वाङ्मय यांचेही महाराष्ट्रीय पंडित संशोधन करीत आहेत. त्यात डॉ. पां. दा. गुणे, ह. दा. वेलणकर, डॉ. प. ल. वैद्य, डॉ. आ. वे. उपाध्ये, प्रा. म. अ. घाटगे, स. आ. जोगळेकर यांचा प्रामुख्याने समावेश केला पाहिजे. डॉ. प. ल. वैद्य यांनी वररुची, हेमचंद्र व त्रिविक्रम यांची प्राकृत व्याकरणे संशोधित केली असून पुष्पदंताचे 'महापुराण' याची आवृत्ती आपल्या चिकित्सक प्रस्तावनेसह प्रसिद्ध केली आहे. डॉ. उपाध्ये यांनी प्राकृत व अपभ्रंश भाषेतील सुमारे चौदा ग्रंथांच्या संशोधित आवृत्त्या प्रसिद्ध केल्या असून त्यांच्या प्रस्तावनांतून भाषाविषयक व कालनिर्णयविषयक मोलाचे विवेचन केले आहे. डॉ. घाटगे यांचे 'इंट्रोडक्शन टू अर्धमागधी' हे पुस्तक प्रसिद्ध आहे. जोगळेकर यांनी 'गाथासप्तशती'ची उत्कृष्ट आवृत्ती दीर्घ प्रस्तावना, टीपा यांसह प्रसिद्ध केली आहे.
 बौद्ध व जैन वाङ्मयाचेही असेच संशोधन मराठीत चालू आहे. या क्षेत्रात श्री. धर्मानंद कोसांबी यांनी मोठे कार्य केले आहे. 'भगवान बुद्ध', 'समाधि मार्ग', 'बुद्धसंघाचा परिचय', 'हिंदी संस्कृती व अहिंसा' हे त्यांचे ग्रंथ प्रसिद्ध आहेत. डॉ. पु.वि. बापट यांनी 'विसुद्धिमग्ग' याचे इंग्रजी भाषांतर केले असून त्यावर एक प्रबंधही लिहिला आहे. डॉ. प. ल. वैद्य यांच्या संपादकत्वाखाली 'बौद्ध संस्कृत ग्रंथमाला' या मालेत ललित विस्तार, दिव्यावदान, अवदानशतक इ. ग्रंथ प्रसिद्ध झाले आहेत.

भाषाशास्त्र
 भाषाशास्त्राच्या संशोधनात डॉ. भांडारकर हे अध्वर्यू समजले जातात. त्यांच्या 'विल्सन फायलालॉजिकल लेक्चर्स्' या ग्रंथाचा मागे उल्लेख आलाच आहे. डॉ.