पान:महाराष्ट्र संस्कृती.pdf/७६८

महाराष्ट्र संस्कृती

७४२

 

दर्शने
 भारतीय दर्शनांच्या क्षेत्रात वाईचे केवलानंद सरस्वती यांचा पंचखंडात्मक 'मीमांसा कोश' हा ग्रंथ प्रसिद्ध आहे. केवळ पूर्वमीमांसा दर्शनाच्याच नव्हे, तर इतर शास्त्रांच्या दृष्टीनेही हा ग्रंथ फार उपयुक्त आहे. पातंजल योगाच्या क्षेत्रात स्वामी कुवलयानंद यांचे नाव अग्रगण्य आहे. योगातील आसने, प्राणायाम यांचा अर्वाचीन शास्त्रीय दृष्टीने त्यांनी केलेला अभ्यास हा अपूर्व असाच आहे. त्यांच्या 'कैवल्यधाम' या संस्थेचे 'योगमीमांसा' हे त्रैमासिक हेच कार्य करीत आहे.

कुलगुरू वैद्य
 महाभारताचा उल्लेख मागे केलाच आहे. रामायण व महाभारत यांच्या ऐतिहासिक दृष्टीने केलेल्या अभ्यासात चिं. वि. वैद्य याचे ग्रंथ- 'महाभारताचा उपसंहार', 'दि रिडल ऑफ दि रामायण' या ग्रंथांचे महत्त्व असाधारण असे आहे. पुराणांच्या अभ्यासात डॉ. अ. द. पुसाळकर, डॉ. गो. स. घुर्ये व डॉ. अ. स. आळतेकर यांचे कार्य बहुमोल असे आहे.

डॉ. काणे
 म. म. पां. वा. काणे यांचा 'धर्मशास्त्राचा इतिहास' हा पंचखंडात्मक ग्रंथ म्हणजे सर्व संस्कृत, बौद्ध व जैन या ग्रंथांतील धर्मविचारांचा इतिहास आहे. हिंदुधर्माचे इतके शास्त्रीय, ऐतिहासिक व सप्रमाण विवेचन जगाच्या वाङ्मयात दुसरे नाही. काणे यांच्या या अभ्यासाला खरोखर तुलनाच नाही. हिंदूंच्या समाजसंस्था, तुलनात्मक कायदा, मानव समाजेतिहास यांच्या विवेचनाचा हा महाकोश आहे.

डॉ. आंबेडकर
 डॉ. आंबेडकर हे फार मोठे पुराण- इतिहास संशोधक आहेत. शूद्र, अस्पृश्य यांच्या उत्पत्तीविषयी प्राचीन इतिहासाचे संशोधन करून 'हू वेअर दि शूद्राज', 'दि अन्- टचेबल्स्' इ. ग्रंथ त्यांनी इंग्रजीत लिहिले आहेत. बौद्ध धर्मावर त्यांची निष्ठा असल्यामुळे बौद्ध वाङ्मयाचे त्यांनी खूपच संशोधन केले आहे. आणि भगवान गौतम बुद्धाचे चरित्र लिहिले आहे.
 डॉ. इरावतीबाई कर्वे यांचा 'युगान्त' हा ग्रंथ अतिशय गाजलेला आहे. महाभारतासंबंधी एक नवा दृष्टिकोण त्यांनी त्यात मांडलेला आहे. पण त्यांच्या संशोधनाचे मुख्य विषय समाजशास्त्र व मानववंशशास्त्र हे होत. त्या विषयातील 'हिंदु किन्-शिप', 'हिंदु सोसायटी- ॲन इंटरप्रिटेशन', 'महाराष्ट्र अँड पीपल' व 'मराठी संस्कृती' हे त्यांचे ग्रंथ विद्वत्मान्य झाले आहेत. सर्व भारतभर हिंडून निरनिराळ्या जमातींचा अभ्यास करून त्यांनी ते लिहिलेले आहेत.