तसेंच कित्येक भाषा, ह्या मायभाषेशीं मिळत्या नसून, त्या २शमी कुलाशीं साम्य पावतात; आणि म्हणूनच त्यांस शमी वर्गांत घालणें प्राप्त येतें. आतां, ह्याखेरीज ज्या दुसऱ्या बऱ्याच भाषा राहिल्या, त्यांची रचना वरील दोन्हीं वर्गांतील भाषांहूनही अगदीच भिन्न असल्यानें, व त्या तुराणी कुलाशी विशेष सादृश्य पावल्यानें, त्यांची योजना तुराणी भाषेंतच करावी लागते.
त्यांची तीन कुटुंबे.
सदरहू विवेचनावरून, ह्या भूतलावरील एकंदर भाषांची मुख्यत्वेंकरून तीनच कुटुंबे दिसत असून, तीं १ आर्य, २ शमी, आणि ३ तुराणी, ह्या नामधेयांनी सुप्रसिद्ध आहेत. तथापि, ह्या प्रत्येकाच्या अनेक शाखा व पोटभेदही आहेत. सबब, त्यांचा तपशील, वाचकांच्या सोईसाठी, येथें देतों.
आर्य किंवा संस्कृताच्या शाखा.
१ आर्य ( म्हणजे वैदिक संस्कृत ) मायभाषेच्या खाली लिहिलेल्या शाखा आहेत.
१ भारतीय किंवा हिन्दी.
२ इराणी.
३ ग्रीक अथवा हेलेनिक्.
४ ल्याटिन् किंवा इतालिक.
५ टयुटॉंनिक्.
चालू पुस्तकाच्या तिसऱ्या भागांत, व भारतीय साम्राज्य पुस्तक नववें, यांत दिली आहे. सबब त्याजवर वाचकांनी कृपा करून आपले लक्ष्य पुरवावें. (ग्रंथकर्ता.)
२. सेमिटिक. ( Semitic.)