५
अशा प्रकारें पृथक् पृथक् वांटलेली शक्ति एकवट
करून, जी प्रजेनें अत्युदार बुद्धीनें
अधिकार समुच्चय
व
राजास दिली, तिलाच आपण अधिकारसमुच्चय अशी संज्ञा देऊ. हा
अधिकारसमुच्चय प्रजेच्या मोठ्या प्रीतीची व जिवाची अमुल्य
ठेव होय. आणि ह्मणूनच ह्या ठेवीचें योग्य संगोपन, राजानें
फार काळजीपूर्वक व विश्वासाने, अवश्य केले पाहिजे.
प्रजा ही राजाला पितृवत् मानीत असल्या कारणानें,
राजानें तिचें पुत्रवत् पालन केलें पाहिजे. तिच्या ज्या
ज्या गरजा असतील त्या त्या त्यानें भागविल्या पाहिजेत;
तिच्या अडचणी दूर केल्या पाहिजेत; तिच्या दुःखाचें
उपशमन केले पाहिजे; आणि तिच्या सुखोपभोगाकडे
सर्व प्रकारें त्यानें चांगलें लक्ष्य पूरविलें पाहिजे.
प्रजाजनाचा अधिकार केवढा प्रचंड आहे, व लोक-
लोकमत.
मताला मान देऊन, त्याचा आदर-
पूर्वक कसा स्वीकार केला पाहिजे,
याविषयी फारच मार्मिक विवेचन आंग्ल देशांतील सुप्र-
सिद्ध वक्ता बर्क यानें केलें आहे. तो असें ह्मणतो की:-
“The people are the masters. They have only
to express their wants at large and in gross. We
are the expert artists; we are the skilful workmen,
to shape their desires into perfect form, and to fit
the utensil to the use. They are the sufferers, they
