मासे. त्याचा मूळ अर्थ काय असेल कोण जाणे? प्राण्याच्या जरूरीच्या मानाने असते. काहींना चिख- एका दिडकीस १२ किंवा १६ गंडे आणि कधी कधी असेंच पाणी रहाण्यास फार आवडते. हे अशा ठिकाणी फार नाही, एका दिडकीचा ऐंशावा भांग इतके आहे; दिसतात; परंतु त्यांचा भक्ष्य शोधनाचा काळ रात्रीच कवडीटंक अशी नवि पडली आहेत. कवडीचे मोल ते फक्त रात्रीच दिसते; त्यामुळे ते पहावयास पाहिजे ह्मणून कृपण मनुष्यास कवडीचुंबक, कवडीपूत, किंवा असल्यामुळे त्यांचे चांचल्य वगैरे जे काही दिसावयाच फार नाही, तरी गरीब बिचारे भिकारी लोक दिवसभर त्या रीतीने पहाणे शक्य नाही. काही स्वच्छ पाण्याच्या भीक मागून कवडी कवडी जोडून व पैसा दोन पैसे नवळखळ करीत तालावर वहाणान्या आहाळांत मिळवून आपला चरितार्थ चालवितात. ७६ बालबोधमेवा. [ मे, ता०४ असावा. ह्या जगामध्ये मनुष्यांच्या व पशुपक्ष्यांच्या मागे देवीभक्त किंवा भुत्या आपल्या अंगावर पुष्कळ कवड्या अनेक प्रकारची असह्य दु:खे लागली आहेत. ती अ- बांधून किंवा गळ्यांत एक मोठा कवडा बांधून मिरवत धिक न वाढवितां कमी करायास सर्वांनी झटावे. पाऊ- असतो त्यावरून 'कवडा मिरविणे' अशी ह्मण पडली;उ०:- णशे वर्षांमागे कौपर नामक एका प्रसिद्ध इंग्लिश कवीने आपले कवित्वाचा कवडा असे लिहिले आहे की, “कोणी मनुष्य कितीही सभ्य मिरवी सधन सभेपुढां ।। चालीचा व विद्वान् असला, तरी जर त्याच्या ठायीं आ० मा० सांगळे. कोमल भावनांची इतकी वाण असेल की तो विनाका- रण किड्यावर पाय ठेवितो तर त्याला मी आपला मित्र कधी ह्मणणार नाही." आर. ए. ह्यूम. या प्राण्यांची बुद्धि इतर प्राण्यांच्या इतकी तीक्ष्ण कवडी. नसते, असे बहुतेक प्राणिशास्त्रज्ञांचे मणणे आहे. पंचमहाभूतांपैकी ज्याच्यामध्ये त्यांची वस्ती आहे, तेथे समुद्रकिनारी निरनिराळ्या प्रकारच्या शिंपा व कव- आपला प्रवेश फारसा होऊ शकत नाही व यामुळे ड्या सापडतात. पाठशाळांतून शिकण्याचा हा एक त्यांच्या चलनवलनाचे व रीतीभातींचे निरीक्षण कर विषयच असतो. हा विषय फार मनोरंजक आहे, तथापि ण्यास व त्यांची माहिती मिळविण्यास फार जड जाते. मराठीत अद्याप या विषयाचे पाऊल फारसे पुढे पडलेले किंबहुना माशांच्या कित्येक जातींचे ज्ञान आपणांस नाही. मराठीत साधारण प्रकारे कवड्यांचे तीन प्रकार मुळीच होऊ शकत नाही ह्मटले तरी चालेल. सा. मानले आहेतः साधाराण कवडीस भवानी कवडी; मो- गराच्या खोल उदरांत व नदीच्या वाळवंटांत कित्येक ठी, भरीव व चकचकीत असल्यास सगुणी कवडी; जातींच्या माशांचे चातुर्य लपून राहिल्यामुळे आपणात आणि फार सफेत व खडबडीत असल्यास दही कवडी समजून येत नाही. साधारणत: नदीतल्या माशांकडे ह्मणतात; लहान असल्यास कवडी, व मोठी व मजबूत अ- आपण सूक्ष्म रीतीने पाहिल्यास त्यांचे अंगचा चपलपणा, सल्यास टग्या ह्मणतात.मोठ्या कवडीस कवडा ह्मणतात. व तीक्ष्ण बुद्धि ही चांगली दृष्टीस पडतात. एक नखावर किंवा डोळ्यांत, अथवा साप, कबुतरे वगैरे मासा आपल्या भक्ष्य माशासाठी कसा अगदी टपून जनावरांच्या मानेवर लहान लहान टिपके असल्यास बसतो! मासे धरणा-या लोकांना तर चांगलाच अनु- त्यालाही लाक्षणिक अर्थाने कवडी ह्मणतात. कवडीभार भव असेल की, कांहीं मासे आमिषाच्या भोवती भोवती किंवा थोडेसें दहीं असल्यास दह्याची कवडी असें ह्मणतात. घिरट्या घालघालून दूर राहतात. एकदम झटून एका प्रकारच्या झाडास लहान लहान पांढरी फुले येतात धरीत नाहीत. ह्या सर्व गोष्टींचा जरी अनुभव असला, ( त्यांचा तापावर उपयोग होतो ) त्या झाडास कवडीचे तरी एकंदरीत माशांचे अंगीं उपजत बुद्धि कांहीं मो. झाड ह्मणतात. अशा लाक्षणिक अर्थावरून कवड्या ठीशी तीक्ष्ण नसते ही गोष्ट पुष्कळ शास्त्रज्ञांनी बहुत गहूं, कवडे फोक, कवड्या उद, कवड्या साप, केवड्या शोधांती ठरविली आहे. घोणस अशी नावे प्रचारांत आली आहेत. - विटीदांडू खेळतांना मुले कवडी कवडी' ह्मणून पळत असतात, असतात. अर्थात् ती घरे तयार करण्यास जी बुद्धि या जलनिवासी जनांची वसतिगृहे नानात-हेची देशावर कवड्यांचा नाण्याच्या ऐवजी उपयोग कर. खर्च केलेली असते ती त्या त्या स्थानाच्या व त्या त्या चार कवड्या ह्मणजे एक गंडा, अशा प्रकारे लांतच फार आनंद होतो. काहींना गढूळ, घाणेरडे २० गंडेही मिळतात. या दराने एका कवडीचे मोल रहाणारे मासे दिवमा अगदी मंद व दुसरे, ज्यांच्या ओघांना जबरदस्त ओढा 5 तात. निरुद्योगी असे असतो, राहता
