से 16 पण त्यांत सत्याच पाहत. कोणी कोणी श्लोकाचे तीन चरण तयार त्यावर ते कवन रचूं लागले तर तो असा काहीं सक करून गट्टलालजीस ह्मणून दाखवावे आणि सांगावे नटवून तयार करतील की, श्रवण करणारांस टकड या तीन चरणांचा अर्थभंग न होतां यांस बघावयास लावतील. एकाद्या देखाव्याचे असे चित्र चौथा चरण जोडा." त्या कामांत ते वस्तादच, त्यांनी बराबर वर्णन करतील की, ते पाहून लोकांस आश्चर्य ब लागलीच अर्थभंग होऊ न देतां चौथा चरण जोडून टेल. या स्वभावामुळे ते आपल्या कवनाचा हवा तेवय साधारण कवींत गणण्यासारखे असे चारपांच कवि अपलाप होतो. उदाहरणार्थ “|| जो अंबरी उफळत आहेत. आणि ख्रिस्ती लोकांत मि० कृष्णराव सांगळे खुर लागलाहे ॥ तो चंद्रमा निज तनूवार डाग लाहे ।।" हेही एक कवि आहेत. आलीकडे बरेच होतकरू तरुण, या कवितेत नळ राजाचा घोडा जो उडाला तो चंद्रावर कवि कसा होतो:-कवीस जन्मतांच कवि जन्मावे हलीं चंद्रावर जो डाग दिसतो तो त्या घोड्याच्या खुन गेला व त्या घोड्याचा खूर त्या चंद्रास लागला असून लागते. त्याला उपजतच ईश्वरापासून ही कवनशक्ति राचा आहे असे कवि कवितेत प्रतिपादन करतो. वास्त- मिळालेली असते. त्या देणगीचा योग्य व्यय करावा, विक चंद्रावर जे डाग दिसतात ते कशाचे आहेत यावि व ती वाढवावी. तिची वृद्धि करण्यास बरीच साधने षयीं आतां लहान मुलांसदेखील सहज सांगतां येईल! आहेत. ज्यास आपण कवि व्हावे असे वाटते त्याने तुमीं असे असत्य कवितेत कां घातले असे जर कवीस सृष्टीतील बहुत पदार्थांची उत्तम माहिती करून घ्यावी. विचारले तर ते सांगतात की, 'आमी तो कवितेस पल्या नजरेसमोर उभे करण्याची हमेशा संवय लावून चा स्वभाव लहरी व हेकडखोर असतो. ते मनाची पक्की जो जो देखावा दृष्टीस पडेल, त्याचे हुबेहूब चित्र आ- अलंकार घातला आहे. तिला शोभा यावी ह्मणून. कवी- घ्यावी. हजारों उपमा त्यास अवगत असाव्या. कोण- खातरी झाल्यावांचून कोणाचे ऐकणार नाहात. जर त्यांचे त्याही गोष्टीची भवति न भवति करण्याचा स्वभाव मन मोकळे झाले नाही तर ते राजापुढे दखील उत्सा बनावा. आणखी खुबीदार वाक्ये जुळण्याची हौस हाने कवन ह्मणण्यास तयार होणार नाहीत. लहर फिरली समजत असावा. त्याला आपल्या व इतर देशच्या चाली, त्याच्या समार गात बसतील. त्यांस त्या लहरी स्वभावान्त असून लाखों शब्दांची माहिती व त्यांचा चांगला अर्थ तर एखाद्या भिकारज्या मनुष्यास हटकून बोलावून आणून असून तो बहुश्रुत असा असावा. राजा रंक यांचा जसा कांहीं भेदच दिसून यत नाही. त्यां ली माहिती असावी. महान कवींनी केलेले काव्यग्रंथ आहेत. त्यांच्याकरितां कशाला उगाच ताप करूह आणि विशेषेकरून व्याकरणरीत्या छंदःशास्त्राची चांग- वाटते की, पृथ्वींतील सर्व वस्तु क्षणिक व अशाश्वत च्या भिंतींवर फावल्या वेळी यमकरूपी शब्द सुचला की राज्य त्यांच्या पायीं अर्पण केले. तथापि त्यांनी त्याच रामदासांनी अभंगात पत्र लिह उत्तर पाठविले की, 'हे मला काहीएक नको आह अशाने त्यांच्या त्या खोलीतील चारी भिंतींवर यमकरूप दुसऱ्या एका कवि ऋषीने एका राजास सांगितले रूपी शब्दांनी भरली होती. पाहिजे तर तसे करीत मागों नको न देया हेया हे धेनु गाधिजा माजी.॥ 'कोण ज्ञाता राज्यस्वीकार करील आधि ज्यामामिाह्म तीले.. व कांहींका दिवसांनी ते मार्मिक कवि होतील असतो. त्यांस चारचौघांत बसण्याउठण्याची काम त्यांस माणसांचा लसाठ असते, जे भक्तिरसाने भरलेल्या कविता रचतात, बालबोधमेवा. [मार्च, ता० बंगाल्यांत गठ्ठलालजी ह्मणून अर्वाचीन काळांतील कवीचा स्वभावः-कु ह्मणजे शब्द रचणे.. क एक हुशार व तैलबुद्धीचे कवि होऊन गेले. ते अंध या शब्दाचा एक अर्थ शब्द किंवा वाक्य रचणारा अर असत. पण त्यांस हवा तो विषय सांगावा व त्यांच्या- आहे. दुसरा अर्थ शहाणा, सुज्ञ व बुद्धिमान असा होते पासून ताबडतोब कविता रचून व ह्मणून घ्यावी. ते कवीचा स्वभाव बहुधा चिकित्सा करणारा व चौक शीघ्रकवि होते. अनेक विद्वान व पंडित लोक त्यांच्या अस्तो. हा स्वभाव काव्य करण्यासाठी फार उप की, द्यावा अशी त्यांची आख्या होती. मुंबई इलाख्यांत लांब पल्ला नेऊन पोहोचवितात. कविता रचीत असतात. हा त्यांचा उद्योग स्तुत्य होय. रीति, व्यवहार वाचून त्यांचे मनन करावे. मोरोपंताची एक रीत असे घ्यावा. छत्रपति शिवाजीने रामदासांस की, ज्या खोलीत कविता तयार करायाची त्या खोली- येण्यास पालखी व चाकरमाणसे पाठविली. आठवला तर तो लागलाच लिहून टाकावयाचा व पुढे स्वीकार केला नाही. कवितेत प्रसंगाप्रमाणे त्या शब्दांचा उपयोग करायाचा. शब्दच शब्द होऊन गेले होते. ती सर्व खोली यमक- जावे. अशा रीतीने चांगल्या कविता करितां येऊ लाग- कवि प्रीतिकरही पण असतात. यांत संशय नाहीं. आपणाकर व सा TH ---
