या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे
(७)
"कर्तृवंशप्रशंसा स्याद्यत्र गद्येन विस्तरात् ।
कन्याहरणसंग्रामविमलम्भविपत्तयः ।
भवन्ति यत्र दीप्ताश्च रीतिवृत्तिप्रवृत्तयः
उद्धृवासैश्च परिच्छेदो यत्र सा चूर्णिकोत्तरा ।
वैक्त्रं चापरवक्त्रं च यत्र साख्यायिका मता ।
श्लोकः स्ववंशं संक्षेपात्कवियत्र प्रशंसति ।
मुख्यस्यार्थावताराय भवेद्यत्र कथान्तरम्
परिच्छेदो न यत्र स्याद्भवेद्रा लम्बकैः केचित् !
सा कथा नाम तद्गर्भे निवघ्नीयाच्चतुष्पदीम् ।”
अग्निपुराण - अध्याय ३३७ श्लोक. १३ - १७.
साहित्यदर्पणांत आख्यायिकेचे कथेचे पुढे लिहिल्या प्रमाणे लक्षण
सांगितले आहे तें असेंः-
“ आख्यायिका कथावत्स्यात्कवेर्वेशानुकीर्तनम् ।
अस्यामन्यकवीनां च वृत्तं गद्य कचित्कचित्-
कथांशानां व्यवच्छेद आश्वास इति बध्यते ।
आयवित्रापवक्त्राणां छन्दसा येन केन चित्
अन्यापदेशेनाश्वासमुखे भाव्यर्थसूचनम्
यथा- हर्षचरितादिः
" कथायां सरसं वस्तु गद्यैरेव विनिर्मितम्
क्वचिदव भवेदार्या कचिद्रक्वापत्रके
आदौ पद्यनमस्कारः खलादेवृत्त कीर्तनम् ।। "
यथा- हर्षचरितादिः
याप्रमाणें वाणकवीची दोन्ही काव्ये यथोक्त लक्षणांप्रमाणे आहेत. ह्या
आख्यायिकाकाव्यांत हर्षराजाचें चरित ग्रथित केले असल्यामुळे यास हर्ष-
चरित झटलें आहे व कथाकाव्यांत गंधर्वकन्या कादंबरी ही मुख्य नायिका
असल्यामुळे तिचेंच नांव त्यास दिले आहे. बाणाच्या पूर्वीची आख्यायिका-
काव्यें प्रायः लुप्तप्राय झाली असावी असे वाटत नाही पुढे आपाखी झाली
असल्याबद्दल हि अद्यापि आढळण्यांत आली नाहीत.
१ सर्गादिवत्कथासन्धिस्च्छासः मार्चिवस्तुसंसूचनाय वाग्विरच्यते ततम् ।
भोर
