स्मृतिपुराणांनीं जी ही आत्मज्ञानाची कल्पना करून दिली आहे ती सद्गुरूस शरण गेल्यानेंच अनुभवास येते. 'सत्वाचें चांदणें 'पहावा दर्पणींचा नयन,' 'पोथी वाचूं जातां पाहे, मातृकांमध्येचि आहे. 'करें घेतां वस्तुलागीं, आडवें ब्रह्म ' इत्यादि वाक्यांचा गुरुकृपे- वांचून बोध होणें अशक्य आहे. सर्व साधुसंतांनीं आत्मज्ञान प्राप्त करून घेण्याकरितां राजयोग व भक्ति यांची विलक्षण सांगड घातली होती. आत्मज्ञान प्राप्त झाल्यावर देव व भक्त यांमधील विभक्तपणा निघून जातो, आपण ब्रह्म आहों अशी खात्री झाल्या वर सर्वाभूत भगवद्भाव दिसूं लागतो हाच सर्व साधुसंतांचा उपदेश आहे. प्रथम आत्मदर्शन कसें होतें व नंतर अभेदबुद्धि कशी होते याचें श्रीज्ञानदेवांनीं उत्कृष्ट निरूपण केले आहे:- - नुसर्धे मुख जैसें । दर्पणीं देखिजतसें दर्शनमिसें । वायांचि देखणें ऐसें । गमों लागे || ज्ञानदेव चक्रपाणी ऐसे | दोन्हीही डोळस आरिसे । परस्परें पाहतां कैसें । मुकले भेदा || --चांगदेवपासष्टी. । धन्य ते साधु कीं ज्यांनी हा अनुभव घेतला आहे ! वरील दोन ओव्यांत ज्ञानदेवमहाराजांनीं सर्व वेद, सर्व शास्त्रे व सर्व पुगणें यांचें सार थोडक्यात सांगितले आहे याचा अनुभव येण्यास साधनें म्हटलों म्हणजे प्रथम गुरुकृपा पाहिजे, व नंतर श्रवण, विचार व अभ्यास हीं पाहिजेत: नंतर विवेकवैराग्य उत्पन्न होऊन
