पान:ना. गोखले चरित्र.pdf/१४९

११७

आशायाःपरमं दुःखं नैराश्यात् परमं सुखम् ॥

shall I say? Large numbers of educated men in this country feel towards Mr. Morley as towards a Master; and the heart hopes and yet it trembles, as it had never hoped or trembled before. He, the reverent student of Burke, the disciple of Mill, the friend and biographer of Gladstone,- will he courageously apply their principles and his own to the Government of this country, or will he too succumb to the influences of the Indian office around him, and thus cast a cruel blast on hopes, which his own writings have done so much to foster? We shall see."
 धैर्यानें ग्लॅडस्टन-बर्कचीं तत्त्वें येथील राज्यकारभारास लावण्यास मोर्ले कचरले. त्यांच्यावर सभोवारच्या प्रभावळीची छाया पडली. त्यांना शेजाऱ्यांचा, सहकाऱ्यांचा गुण लागला. या बाबतींत टिळक हेच जास्त धोरणी, व दूरदृष्टि ठरले. टिळकांस मनुष्यस्वभाव बरोबर माहीत. त्यांनीं 'तत्त्वज्ञ आणि मुत्सद्दी' हा सुंदर लेख लिहून मोर्ले साहेबांविषयीं अवास्तव कल्पना करण्यांत हंशील नाहीं, एकादा तुकडा फेंकील तोंडावर- त्याचीही खात्री देववत नाहीं असें जें प्रतिपादिलें तेंच पुढे खरें ठरलें.
 नंतर सरतेशेवटी रानड्यांच्या रसाळ, सुंदर व स्फूर्तिदायक शब्दांनी त्यांनी समारोप केला; आणि कितीही बिकट परिस्थिति आली तरी निराश न होण्यास त्यांनी सांगितलें. गोखल्यांचे भाषण फार जोरदार होतें. त्यांचे आशापूर्ण उत्साही मन त्यांत दिसत होतें. राजकारणांत लागणारी अचूक दृष्टि त्यांस नसली तरी एकंदर परिस्थितीचे समालोचन त्यांनी चांगले केलें. या भाषणावर टीका करितांना चिरोल साहेब लिहितात-
 'It must have been a proud moment for Mr. Tilak when the very man who had often fought so courageously against his inflamatory methods and reactionary tendencies in the Deccan, Mr. Gokhale, played into his hands and from the presidential chair at Benares got up to commend the boycott as a political weapon used for a definite political purpose.'