मार्मिक लोकांचें असें ह्मणणें आहे की, देशी सुर व विलायती सुर एकमेकांपासून भिन्न जनाहींत. तें कांहीं असो. न्यायदृष्टीनें पाहतां हल्लींच्या विलायती वाद्यांची आमच्या वाद्यांशी बरोबरी करूं लागलें असतां तींच चांगलीं आहेत असें कबुल करणें भाग पडतें. परंतु तीं तयार करण्याच्या कामांत व त्यांजवर हस्तीदंत, सोनें, रुपें, पितळ याच पत्रे व मिन्यांचे काम चढविण्यांत आमचे लोक पुष्कळ कौशल्य प्रगट करितात. मद्रास येथील डाक्तर बिडी हे देशी वाद्यांविषयी असें म्हणतात कीं, " हिंदु लोकांस वाद्यकलेची पूर्वीपासून फारच आवड आहे. त्यांचा आवडता देव जो कृष्ण तो मुरली वाजवीत आहे असाच दाखवितात, हिंदुस्थानांत वाद्यें तयार करण्याच्या कामांत पुष्कळच कौशल्य खर्च होतें त्यामुळें, व गेल्या हजारों वर्षात त्यांच्या आकारांत कांही फरक पडला नाही यामुळें ती लक्ष देऊन पाहण्यासारखीं आहेत. केवळ रानटी लोक वापरीत असलेलीं वाद्यें व सुधारलेले उंच वर्णाचे लोक, हे वापरीत असलेली वाद्यें यांची तुलना करून पाहत असतां आपल्या मनास मोठा आनंद होऊन त्यांच्यांतील वाद्यसंबंधाच्या विशेष गुणाची सहज माहिती होते. या गोष्टीकडे विद्वान लोकांचें जावें तितकें अजून लक्ष गेलें नाहीं. या तत्संबंधी मनुष्यज्ञातीविशिष्टशास्त्रीयज्ञान करून घेण्यास पुष्कळ जागा आहे. हिंदु लोकांच्या गायन व वाद्य या कलांसंबंधी विचार करतांना असें नजरेस येतें कीं, त्यांचे प्राचीन सुर फार गोड आहेत. परंतु ते आम्हां साहेब लोकांस आवडत नाहींत, याचें कारण इतकेंच कीं, त्यांच्या व यांच्या सुरांत अलीकडे देशकाल मानानें पुष्कळ फरक पडला आहे. हिंदुस्थानांतील लोक वाद्यें तयार करण्याच्या कामांत व तीं सुशोभित दिसावीत ह्मणून अनेक तऱ्हेच्या पदार्थाचा उपयोग करितात. त्यांत मुख्यत्वेकरून देवनळ, बांबू, भोपळे, लांकूड, लोखंड, पितळ, शिंप्या, सांबरसिंग, हस्तीदंत, चामडीं, आंतडीं हीं होत. मद्रास इलाख्यांत तंजाेर, मलबार, आणि निलगिरी या गांवी वाद्यें तयार करितात."
बंगाल इलाख्यांत कलकत्ता,डाका,मुर्शिदाबाद,विष्णुपूर, वायव्य प्रांतांत लखनौ बनारस व रामपूर, पंजाबांत दिल्ली, अमृतसर, लाहोर ; मुंबई इलाख्यांत मुंबई, पुणें, मिरज, व कच्छ भूज या गांवीं वाद्यें तयार होतात. कांही वाद्यांचे वर्णन खाली दिलें आहे.
कच्छपी विणा:--कच्छ म्हणजे कांसव याच्या पाठीसारखा त्या विण्या-
