ब्रह्मदेशांत हिरे खेरीज करून इतर रत्नें कापण्याचें काम होते. सन १८८५ सालीं रंगुनशहरीं मणीकारांची १४ दुकानें होतीं.
बृहत् संहितेंत पलंगाचे गाते करण्यास उत्तम पदार्थ हस्तीदंत गणला आहे. त्यांत असें लिहिलें आहे कीं पलंगाचे पावके हस्तीदंताचे करावे व त्याचें इतर सामान लांकडाचें करुन त्याजवरही हस्तीदंत बसवावा. आणखी असेंही लिहिले आहे कीं ज्या हत्तीच्या दाताचे पावके करावयाचे असतील तो मैदानांत धरिला असेल तर, त्याच्या खालचा किंवा मुळाजवळचा पोकळ असलेला भाग कापून टाकावा व तो डोंगरावर चरणारा असला तर कांहीं थोडा कांपला तर चालेल. हल्लीं पतियाला येथील महाराजांचा पलंग हस्तीदंताचा केलेला आहे. प्राचीन काळीं हस्तीदंताचा पुष्कळ उपयोग होत असे किंवा नसे यांतील कोणतीही गोष्ट हल्लीं जरी सिद्ध करितां येत नाहीं, तरी हल्लीं लांकडावरील खोंदीव कामांत बसविण्याकरितां जो कांहीं हस्तीदंताचा खर्च होत असेल त्याच्या शिवाय आणखी कोठें फारसा होत नाहीं. हस्तीदंताचे चुडे व लांकडावरील काम याजबद्दल माहिती मागें दिलीच आहे. हस्तीदंतावर खोंदीव काम फारच थोडे ठिकाणीं होते. हल्लीं तर मुर्शिदाबाद व त्रावणकोर या दोनच गांवांचीं नांवें ऐकूं येतात. आफ्रिकाखंडांतून मुंबईस पुष्कळच हस्तीदंत येतो परंतु त्यांतील बहुतेक माल परदेशास पुनः जातो. आसाम व दक्षिण हिंदुस्थान या दोन ठिकाणीं कधीं कधीं हस्तीदंत सांपडतो, व त्यांतही आलीकडे हत्तीच्या संरक्षणार्थ इंग्रज सरकाराने कांहीं नियम ठरविल्यामुळें हा व्यापार कमी कमी होत चालला आहे. हस्तीदंताचे देवादिकाचें पुतळे, हत्ती, घोडे, उंट, बैल वगैरे जनावरें; गाडया, पालख्या, म्याने, गलबतें वगैरे खेळणीं; फण्या, कंगवे, चौऱ्या, पेटया व चटया इत्यादि किरकोळ पदार्थ ह्याच जिनसा आपल्या देशांत होत असतात.
कलकत्ता प्रदर्शनांत मुर्शिदाबाद, गया, दुमरावण, दर्भंगा, ओढिसा, रामपूर १६
