शिक्षक : पेशा, व्यवसाय की धर्म?
इथल्या श्री आचार्यरत्न देशभूषण शिक्षण प्रसारक मंडळाचं एक छोटं, धडपडणारं हायस्कूल आहे. देशभूषण विद्यामंदिर त्याचं नाव. तिथे एम. डी. मधभावे नावाचे एक मुख्याध्यापक होते. अवघे वर्षभर मुख्याध्यापक, पण जन्मभर शिक्षक म्हणून हयात गेली त्यांची. परवा त्यांचा निरोप समारंभ झाला. निरोप समारंभाच्या उत्तरादाखल भाषणात ते म्हणाले की, 'मी शिक्षक हा पेशा व्यवसाय न मानता ‘धर्म' मानला होता.' त्यांच्या या वाक्यानं मला अस्वस्थ केलं. आपल्याकडे नोकरी, पेशा, व्यवसायास धंद्याचं रूप आलं आहे. हे सर्व ‘धर्म' म्हणून चालतील तरच देश महासत्ता होऊ शकेल.
‘पेशा' शब्द बाणा, वृत्तीच्या जवळ जाणारा. ‘धंदा' हा उद्योगाजवळ जाणारा. त्यात पैसा हेच ध्येय असतं. धर्म म्हणजे शास्त्रसंमत, न्यायसंगत, विवेकशील कर्म. कधीकाळी शिक्षक होणे, असणे हा धर्म होता. आज तो पेशा, व्यवसाय न राहता धंदा झाला आहे. पूर्वी शिक्षकास देव मानलं जायचं. गावात निवाडा शिक्षक करत. समझोता तेच करायचे. वचनचिट्ठी लिहिणे, पत्रं लिहिणे, पत्रं वाचून दाखविणे, तंटा मिटविणे, वाटण्या करणे, खरेदीखत करणे, मुला-मुलींची लग्नं ठरविणे आदींपासून ते निवडणुकीत गावाचा सरपंच करण्यापर्यंत सारी मदार शिक्षकावर असायची. स्वातंत्र्यानंतर प्रेमचंद, सानेगुरुजी, वि. स. खांडेकर, महर्षी कर्वे यांच्या पठडीतील शिक्षक लोप पावले याचं कारण शिक्षण पंचायती राज्यव्यवस्थेकडे सोपवलं गेलं नि त्याचं जे व्हायचं ते (वांगं) झालं.
