- १६ - सेवक', 'हिंदु' यांचे संपादक उत्कृष्ट लेखक नव्हत काय, असा प्रश्न उपस्थित झाला असता. सुबोध ? पण पात्र शब्दाचा अर्थ उत्कृष्टता पार ओलांडून बराच दूरचा पल्ला गांठीत असल्याने त्या प्रश्नाचे ‘गोमंतकांत मराठी नियतकालिके अल्पजीवि महत्व आपोआपच लय पावते. कां ?' या लेखमालेत दुसरा लेख 'भारत' कार अॅ. गोविंद पुंडलिक हेगडे देसाई यांचा आला पात्र या विशेषणांत लेखनपटुत्व तर संभव होता. तो असा -- तेच पण त्याशिवाय पात्र संपादकाचे अंगांत * आमच्या गोमांतकांत अनेक नियतकालिके पुढील गुण असावे लागतात :- स्वार्थत्याग, जन्मली व त अल्पावधीतच विराम पावली, चिकाटी आणि धनोत्पादक जोड धंदा, स्वत:च्या जगत झालेल्या नियतकालिकांत सगळीच व स्वकीयांच्या भविष्यकाळासंबंधी पूर्ण बेफिकीर काही टाकाऊ नव्हती. सत्संग, स्वयंसेवक, वृत्ति म्हणजे स्वार्थत्याग; कितीहि कठीण हिंदु ही तर साहित्यदृष्ट्या ब-याच योग्यतेची संकटांश झगडावे लागले तरी हरकत नाहीं, होती. पण त्यांनाहि कोणत्या ना कोणत्या | पण वृत्तपत्र किंवा मासिक बंद ठेवायचे नाहीं कारणाने आपला साहित्य व देशसेवेचा पसारा म्हणजे चिकाटी आणि आश्रयदात्यांच्या अनारेंगाळत रेंगाळत आटोपून घ्यावा लागला. स्थेमुळे प्रकाशनाच्या बाबतींत पडत असलेली द्राव्यिक तूट भरून काढण्यासाठी करावी अशा स्थितींत 'गोमंतकांत नियतकालिकें लागणारी खटपट म्हणजेच धनोत्पादक अल्पजीवि कां होतात ?' या प्रश्नाची पायाशुद्ध, जोड धंदा. छाननी व्हावी, अशी स्वाभाविक जिज्ञासा कारासारख्या एकाद्या होतकरू तरु- पात्र संपादकाच्या अंगांत इतके हे गुण अतःकरणांत जागृत झाली असल्यास असावे लागतात. स्वतः व स्वकीयांपेक्षांहि स्वदेशावर विशेष प्रेम असल्याविना मी वर्णन केलेली संपादकीय पात्रता प्राप्त होणे कदापिहि गोमांतकांत नियतकालिके अल्पजीवि होण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे पात्र संपादकांचा शक्य नाही हे अर्थात् उघड होय. अभाव हे होय. कित्येकांस हे माझे विधान | गोमांतकाचे क्षेत्र आकुंचित असल्याने येथील वाष्र्यांचे वाटण्याचा संभव आहे. पण पात्रे या विशेषणाचे अर्थीकरण होतांच त्यांचा तो रिसमज सहजच नष्ट होईल अशी माझी सुबोधकारासारख्या एकाद्या होतकरू तरुणाच्या अंत:करणांत जागृत झाली असल आश्चर्य नाहीं. बालंबाल निश्चिति आहे. नियतकालिकांची संपादकीय पात्रता विस्तृत होत असते तर नकळे ! पण बहुजन समाजांत खन्या शिक्षणाची व स्वदेशप्रेमाची वृद्धि होतांच, नियतकालिकांचे अस्थित्व यापुढे पणाची अर्थमर्यादा उत्कृष्ट तितकेंसें अस्थिर होणार नाही, असा माझा येथेच थांबली असती, तर पात्र या विशेषणाची अर्थमर्यादा उत्कृष्ट' थाबली असती, तर 'सत्संग', 'स्वयं- होरा वाहतो.
