"दादा, चिनावल उनात... चिनावल आलं. ती माणसं आपल्याला घ्यायला आली हाईत." उमन्याच्या आवाजातही सर्वांना घेऊन ठिकाणी पोचल्याची निश्चिती होती.
त्या झोपडीवजा घरात सगळे शिरले. उमन्याचे आत जाऊन चकचकित पितळी तांब्यात पाणी आणलं. घरातल्या बायांनी दोन ताटं आणली. एकात नागलीच्या लाल भाकऱ्यांची चवड आणि दुरीत सोललेले कांदे आणि निखाऱ्यावर भाजलेल्या मिरच्या. तिसरी वाट्या घेऊन आली नि चौथीचे वरणाचं भगुणं पातेल आणलं. इतक्यात वसू आत आली.
"या बराच उशीर केलात. चिनावल तसं फार दूर नाही शहाद्याहून असेल चार
कोस. म्हणजे आपले दहा-अकरा किलोमीटर्स, मीने तू नि सदा कधी पोचलात? मी आज सकाळी येथे पोचले उद्याचा दिवस येथेच. बायांचा मेळावा मिने तू आणि मी पाहायचा. तानीबाई आहेच मदतीला. जेवा नि चल झोपायला." असे म्हणत तिने त्या स्वच्छ आणि नेटकेपणानी सारवलेल्या जमिनीवर बसकण मारली. एकेका वाटीत वरण ओतू लागली.
वरण-भाकरीचा पहिला घास पोटात घातला नि पोट धवळून निघालं. पण दिवसभराच्या भुकेनं घास गोड करून मीनूने गिळला.
"मीने, उदंडाचं वरण नि नागलीची भाकरी खाताना पहिला घास गळ्यात अडतो. पण सवय झाली की मस्त मजा येते खाताना. माझी आजी म्हणायची घास चावून चावून खाल्ला की अन्नाला गोडी येते..."
भुकेपोटी त्या भाजल्या मिरचीला मीठ लावून भाकरी खाताना जिभेची चव वाढतच होती. जेवणं झाली आणि सगळे झोपायला शेजारच्या झोपडीत गेले. लांब लांब शिवलेलं, पोती जोडून केलेलं जाजम. त्या वर आधी आलेले सर्व कार्यकर्ते झोपले होते. त्याच रांगेत वसू टेकली.. "मीने येथे भेदाभेद नस्से. तण्णावून झोप. वुई ऑल आर फ्रेंड्स. आणि मित्रत्वाला, सहकार्याला लिंग नसते. बी कम्पर्टेबल. तू नवी आहेस, पण रुळशील आईस्ते आईस्ते. मीनूला हे सांगता सांगता वसू घोरायला लागली."
मीनू मात्र कितीतरी वेळ जागी होती, मग केव्हा तरी झोप लागली...
...मीनाला या कामाला सुरुवात करतानाचा पहिला अनुभव आठवत होता. त्यालाही पंचवीस वर्षे उलटून गेली आहेत.
२/ कथाली
