पान:इहवादी शासन.pdf/८०

६८ । इहवादी शासन

 

५

 समाजाचा अपकर्ष होतो तो जीवनाच्या एखाद्या दुसऱ्या क्षेत्रांत होत नाही. राजकीय, सामाजिक, आर्थिक सर्वच क्षेत्रांत समाजाचा एकाच वेळीं अधःपात होत जातो. त्यामुळे समाजाच्या उत्कर्षासाठी झटणाऱ्या पुरुषांना सर्वांगीण सुधारणा करणें प्राप्त असतें. जुन्या काळी बहुतेक सर्व जीवनक्षेत्रावर धर्माचें सर्वंकष प्रभुत्व असल्यामुळे इहवादाचा आश्रय घेतल्यावांचून कोणत्याच क्षेत्रांत सुधारणा होणें शक्य नव्हतें. राष्ट्ररचनेच्या कार्यात इस्लामचा पावलोपावलीं कसा विरोध होतो तें मागल्या एक-दोन लेखांत पाहिले. आता मुस्लिम देशांतील सामाजिक क्रांतीचा या लेखांत विचार करायचा आहे.
 तेथेहि असेच दिसून येतें की, दर ठिकाणी जुन्या धर्माचे अभिमानी जे मुल्ला- मौलवी त्यांचा सामाजिक सुधारणेला पावलोपावलीं विरोध होत होता आणि अजूनहि होतो. इराणचा शहा रेझाखान पहेलवी हा केमाल अतातुर्कांचा समकालीन होता. केमालचें अनुकरण करून आपल्याहि देशांत सुधारणा कराव्या असा त्याचा प्रयत्न होता. पण मौलवींनी त्याला इतका कडवा विरोध केला की, केमालसारखी घोडदौड त्याला झेपेना. म्हणून त्याने मंद गति स्वीकारली. अफगाणिस्तानचा राजा अमानुल्ला याला तर सामाजिक सुधारणांच्या पायीं राज्य घालवावें लागले. तेव्हा हा संघर्ष फार तीव्र आहे. त्यालाहि तोंड देऊन इजिप्त, सिरिया, तुर्कस्थान आदि देश समाजपरिवर्तन करण्यांत बरेंच यशस्वी झाले आहेत. तो इतिहास आता पाहावयाचा आहे. कारण नव्या क्रांतीचें तें एक प्रधान अंग आहे.
 सामाजिक क्रांतीचें पहिले कलम म्हणजे स्त्रीदास्यविमोचन हे होय. ऐहिक प्रगतीच्या दृष्टीने जगाच्या अग्रभागी असलेल्या पाश्चात्त्य देशांतहि स्त्रीचें पूर्ण दास्यविमोचन झाल्याला अजून शंभर वर्षेहि झालेली नाहीत. तरी धर्माच्या सर्वव्यापी सत्तेशीं ते देश आज तीन-चारशे सर्षे सामना देत आहेत. पश्चिम युरोपांत आधुनिक युगाला सुरुवात झाली ती इहवादी प्रेरणेमुळेच झाली. असें असूनहि स्वित्झर्लंडसारख्या दीर्घकाल लोकायत्त असलेल्या देशांत अजूनहि स्त्रीला मताधिकार नाही. इतर सर्व अधिकार तिला असल्यामुळे तिची प्रगति तेवढ्याने खुंटली आहे असे जरी नसले तरी, आजच्या लोकशाही युगांतहि तेथले पुरुष शास्ते तिला मतदान करण्यास योग्य मानीत नाहीत हे लक्षांत घेतलें पाहिजे. त्या दृष्टीने पाहतां मुस्लिम राष्ट्रांत पुष्कळच प्रगति झाली आहे, असे म्हणावें लागेल.

तुर्कस्थानची आघाडी

 इतर क्षेत्रांतल्याप्रमाणे याहि बाबतींत तुर्कस्थान आघाडीवर आहे. 'युनियन ॲण्ड प्रोग्रेस' या संस्थेतर्फे १९०८ साली स्त्रिया सामाजिक व राजकीय चळवळींत