किंवा काशीयात्रेला पाठवतो. वर्षानुवर्षे आपल्या मुलांबाळांचे पोषण करणाऱ्या जनावरास काढून टाकणे ही मोठी दु:खद गोष्ट आहे. पण, पशुहत्येला विरोध करणारी मंडळी भाकड वयात जनावरांच्या होणाऱ्या खाण्यापिण्याच्या खर्चाचा बोजा काही उचलायला तयार होत नाहीत ही शेतकरी संघटनेची पशुहत्याविरोधकांबद्दलची तक्रार आहे.
प्राणिदयेचा विषय फक्त गोठ्यातील जनावरांपुरता मर्यादित राहत नाही. सर्वाभूती आत्मा आहे, गाय तेहेतीस कोटी देवांचे निवासस्थान असेल; पण वाघासारख्या हिंस्र प्राण्यालाही जीव आहे. प्राणिदयेची व्याप्ती जंगली पशूपर्यंत गेली, त्यात हरणे, वाघ यांचाही समावेश झाला म्हणजे शेतकऱ्याच्या समोर अडचण उभी राहते. अशा प्राण्यांकरिता राखून ठेवलेल्या अभयारण्यांच्या आसपासच्या शेतकऱ्यांना या प्राण्यांचा मोठा उपद्रव होतो. हरणांचे कळप शेते फस्त नाही तरी उद्ध्वस्त करून जातात आणि वाघबिबटे शेतातील प्राण्यांवरही हल्ला करतात, माणसांना सतत भीतीच्या छायेखाली वावरावे लागते - वाघांच्या आणि त्यांच्याहीपेक्षा जास्त कायद्याच्या. शेतकरी कायद्याच्या यंत्रणेतून पळवाट काढून वाघांना विष घालून मारतो हे काही गुपित नाही.
मनेकाबाईंचा प्राणिदयेचा विषय कुतूहल निर्माण करी; आजवर त्यामुळे कधी खळबळ माजली नाही. गेल्या आठवड्यात बाईंनी फर्मान काढले. घोड्यांच्या शर्यतीत स्वार त्याचा घोडा वेगाने धावावा म्हणून चाबकाचा उपयोग करतो. एक फतवा काढून बाईंनी त्यावर बंदी घातली; चाबकाच्या ऐवजी हवेचे चाबूक, इतर देशांप्रमाणे येथेही वापरावेत असे सांगितले आणि एकच हलकल्लोळ माजला. घोड्यांच्या शर्यती हा अब्जावधीचा धंदा आहे. शर्यतींचे पागलही लाखोंच्या संख्येने आहेत. पुण्याच्या शर्यतीच्या दिवशी मुंबईकडून गाड्या भरभरून येतात, जातात आणि मुबईत शर्यत असली म्हणजेही उलट्या दिशेने भरगच्च भरून धावतात. शर्यतीत घोडे धावणारे कोणते, त्यांचे आईबाप कोण, त्यांचे खानदान काय; शर्यतीत धावण्याचा प्रत्येकाचा इतिहास काय याचा मोठा बारकाईने अभ्यास होतो. घोड्यांपेक्षाही जास्त अभ्यास घोडेस्वाराच्या कारकिर्दीचा केला जातो.
घोडेस्वार आणि चाबूक हे शब्द एकमेकांशी जुळलेलेच आहेत. केवळ टाच मारून तुफान घोडदौड इतिहासातील राणा प्रतापसिंहासारख्या गाजलेल्या वीरांनाही शक्य झाली नसावी. घोडा आणि त्याचा मालक यांच्या वैयक्तिक प्रेमसंबंधांतील चाबूक हे एक साधनच समजले जाईल. वर्षानुवर्षे चाबूक वापरलेल्या घोडेस्वारांना
