ते हतबुद्ध झाले, एवढेच नव्हे तर रागावले.
ब्राह्मणी जातीवाद
दुसरा एक अशाच प्रकारचा प्रसंग. माझ्या एका सभेच्या जागी काही सुशिक्षित सज्जन मंडळी मला भेटायला आली. त्यांनी माझ्यापुढे काही पत्रके ठेवली आणि हात जोडून विनम्रतेने म्हणाले, "अखिल महाराष्ट्र देशस्थ ऋग्वेदी ब्राह्मण संघाचे अधिवेशन आहे, आपण अवश्य यावे अशी विनंती आहे. ज्ञातीला आपल्याबद्दल व आपल्या कार्याबद्दल मोठा आदर आणि अभिमान आहे."
मी उत्तर दिले, "मी स्वत:ला ब्राह्मण मानत नाही आणि कोणत्याही जातीयवादी संस्थांबरोर संपर्क ठेवणेसुद्धा मी टाळतो."
माझे उत्तर त्यांना अपेक्षित असावे. "ब्राह्मणांना वाईट दिवस आले आहेत. त्यांच्या ज्ञातीच्या कामाला मात्र जातीयवादी म्हटले जाते." अशी तक्रारवजा पुटपुट करून मंडळी निघून गेली.
पिवळे पुरोहित
आणखी एक प्रसंग. जालना जिल्ह्यात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर पुतळ्याचे अनावरण करण्याचा कार्यक्रम होता. पुतळा उभारण्याच्या कामात माझ्या सहकाऱ्यांचा पुष्कळ सहभाग असल्यामुळे सर्वांनी मिळून माझ्या हस्ते अनावरण व्हावे, असा आग्रह धरला. 'लक्ष्मीमुक्ती'च्या दोन कार्यक्रमांमध्ये अनावरणाला यायचे मी कबूल केले. कार्यक्रमाच्या जागी मला मोठा विचित्र अनुभव आला. सर्वसाधारणपणे कोणत्याही धार्मिक विधीत मी भाग घेत नाही. नारळ फोडायचे कामसुद्धा युक्तीयुक्तीने शेजारच्या सहकाऱ्याला मान देऊन त्याच्याकडे सोपवतो. इथेतर धार्मिक पूजांची आणि मंत्रघोषांची जय्यत तयारी. फरक एवढाच, की पुरोहित मळक्या धोतरातले नसून चमकदार पिवळ्या वस्त्रात होते. माझ्या भाषणात या सगळ्या प्रकाराबद्दल मी नापसंती व्यक्त केली. बौद्ध धर्माचा स्वीकार करण्यामागे बाबासाहेबांचा हेतू जातीव्यवस्था तोडण्याचा होता. एका पुरोहित समाजाच्याऐवजी दुसऱ्या पुरोहित समाजाचा बडेजाव वाढवण्याचा नव्हता.
संध्याकाळी माझ्या भाषणानंतर जपानहून आलेल्या कोणा महान बुद्ध विभूतीचे त्याच जागी प्रवचन होते.
दुसऱ्या दिवशी मला अहवाल मिळाला, की त्यांनी गावच्या सर्व बुद्ध मंडळींची कडक निर्भर्त्सना केली. "तुम्ही बुद्ध नाही, निर्बुद्ध आहात! कोणी शरद जोशी येतो, तुमच्या धर्मविधींची कुचेष्टा करतो आणि तुम्ही ऐकून घेता. तुम्ही खरेच निर्बुद्ध आहात."
