अमेरिकेच्या निसर्गदत्त विपुल संपत्तीचा पुरेपूर उपयोग करून घेता यावा यासाठी माणसांची गरज होती, देशोदेशीच्या जनांना अमेरिकेत जाऊन राहण्याचे अनिर्बंध स्वातंत्र्य अनेक वर्षे होते. न्यूयॉर्क बंदरातील स्वातंत्र्यदेवतेचा पुतळा एका हातात मशाल घेऊन सर्व जगातील थकल्या भागलेल्यांना आपल्या कुशीत येण्याचे आमंत्रण देत आजही उभा आहे; पण अमेरिकेतील प्रवेश मात्र खुला राहिलेला नाही. दुसऱ्या महायुद्धानंतर एका बाजूला अमेरिका आणि दुसऱ्या बाजूला बाकीचे जग यांज्यात इतका मोठा फरक पडला, की चोहोबाजूंनी 'थकल्या भगलेल्यांचे' लोंढेच्या लोंढे अमेरिकेत वाहू लागले. समाजवादी राष्ट्रांनी पोलादी पडदा उभारल्यानंतर लक्षावधींनी राजकीय निर्वासितही तेथे जाऊन थडकले.
युरोपीय देशांनी आफ्रिका, आशिया खंडातील आपल्या वसाहती गुंडाळल्या; पण वसाहतीच्या काळात अनेक वसाहतीतील एतद्देशीय लोक साम्राज्यकर्त्यांच्या देशात जाऊन उतरले होते. मार्शल योजनेनंतर भरभराटीची झेप घेणाऱ्या युरोपीय देशांना अवघड' अवजड आणि अस्वच्छ कामासाठी परदेशांतून स्वस्त मजूर आणण्याची आवश्यकता भासली. स्पेन, इटली, तुर्कस्तान, ग्रीस या युरोपीय मागास देशातून फार मोठ्या संख्येने मजूर उत्तरेकडे गेले, पुष्कळसे स्थायिक झाले. पेट्रोल क्रांतीनंतर मध्य-पूर्वेत भरभराट सुरू झाली आणि तेथेही गरीब देशातील कुशल कामगार मोठ्या संख्येने भरती झाले.
परदेसियों से ना अंखियाँ मिलाना
लोकांच्या विदेशगमनाने काही मोठे कठीण आणि नाजूक प्रश्न तयार होतात. दुसऱ्या देशात जाऊन राहिले तरी आपल्या मातृभूमीची आठवण इतकी सहज पुसली जात नाही. 'ए मेरे प्यारे वतन!' अशी आर्त हाक सगळ्याच विदेशवासीयांच्या मनात कोठेतरी उठत असतचे. 'ने मजसी ने परत मातृभूमीला, सागरा! प्राण तळमळला!' अशी सावरकरी आर्तता आजच्या अनिवासी भारतीयांच्या मनाला कळ लावीत नसेल; पण विदेशातील सर्व संपन्नता समोर असूनही आपले गाव, तेथील झाडे, रस्ते, डोंगर, नद्या यांची आठवण येतेच. अमेरिकेत राहून गणेशोत्सव करावा, मंगळागौरीच्या रात्री जागवाव्या, मराठी नाटके बसवावीत असे वाटत राहतेच. परिणामतः सगळे विजनवासी नव्या देशात शक्यतो आपल्या देशबांधवांच्या वस्तीत जवळपास राहतात. आपले असित्व आणि अस्मिता टिकवण्याचा प्रयत्न करीत राहतात.
यजमान देशाच्या रहिवाशांना संस्कृतीच्या जपणुकीचा हा सवतासुभा फारसा
