सुरू व्हावी अशी अपेक्षा आहे.
डंकेल प्रस्तावाच्या अंमलबजावणीनंतरही खुला व्यापार, खुली गुंतणूक, सेवांची खुली देवघेव यांच्या मार्गातील अनेक अडथळे राहिलेले आहेत, ते क्रमाक्रमाने, सर्वसंमतीने आणखी कमी करण्याचा प्रयत्न नवव्या फेरीत चालूच राहिल. आठव्या फेरीत व्यापारापेक्षा बौद्धिक संपदेच्या हक्काचा प्रश्न गाजला. नवव्या फेरीत प्रश्न गाजणार आहे तो लोकांना एका देशातून दुसऱ्या देशात खुलेपणाने येण्याजाण्याची मुभा देण्याचा, गंमत अशी होणार आहे, की डंकेल प्रस्तावावरील चर्चेत राष्ट्रीयतेचा आणि स्वदेशीचा उद्घोष करणारे विदेश प्रवासाच्या प्रश्नावर टोप्या फिरवून चटकन आंतरराष्ट्रीयवादी बनणार आहेत.
वस्तू आणि सेवा यांचा खुला व्यापार याबरोबरच लोकांनाही खुलेपणाने पाहिजे त्या देशात जाता आले पाहिजे, काम करण्याचा परवाना, सफेद कार्ड, 'हिरवे कार्ड' असले काही निर्बंध राहूच नयेत, निदान कमी व्हावेत असा एक प्रस्ताव आहे. या प्रस्तावाबद्दल मोठी गरमागरम खडाजंगी उडणार आहे.
जनप्रवाहांचा इतिहास, भूगोल
सर्वसाधारणपणे ज्या त्या देशाचे नागरिक आपापल्या देशात राहतात. युरोपीय लोक आज भारतासारख्या तिसऱ्या जगातील राष्ट्रांना लोकसंख्येवर नियंत्रण ठेवण्याची आवश्यकता भले आवर्जून सांगत असोत, पहिल्या महायुद्धाच्या काळापर्यंत तरी लोकांइतके विपुल कोणी नव्हते. त्यांची लोकसंख्या इतक्या भरमसाट वेगाने वाढत होती, की युरोप सोडून बाहरे पडण्याखेरीज त्यांना गत्यंतर राहिले नाही. अमेरिकेचे दोन खंड, ऑस्ट्रेलिया आणि आफ्रिकेचा काही भाग त्यांनी कायमचा व्यापून टाकला आहे. आशिया, आफ्रिका, मध्य-पूर्व या क्षेत्रात त्यांनी वसाहती स्थापल्या. दुसऱ्या महायुद्धानंतर या वसाहती खाली करून त्यांना परतावे लागले; पण जगातील तीन प्रचंड खंड आजतागायत त्यांनी व्यापलेले आहेत. उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवाच्या आसपासच्या बर्फाळ प्रदेशावर त्यांनी आपले हक्क प्रस्थापित केलेले आहेत.
तांडे चालले जगण्यासाठी
वसाहतीच्या काळात शेतातील, खाणीतील अवजड कामासाठी त्यांनी आफ्रिकेतून काळे गुलाम काढून नेले आणि हिंदुस्थानसारख्या देशातून मोठ्या प्रमाणावर कंत्राटी मजूरही नेले. अमेरिकेतील गुलाम स्वतंत्र झाले, अमेरिकेतील निवासी बनले. तात्पुरत्या कामासाठी म्हणून गेलेली मजूर मंडळीही स्थानिक निवासी बनली.
