आणि खाते वेगळे. नेमक्या कोणत्या पेशींना इजा झाली आहे त्याचा नकाशा डॉक्टरांकडील आधुनिक साधने अचूक लावतात. सगळ्याच निदान परीक्षांच्या आणि उपचारांच्या काळात माझ्यासारख्या आधुनिक विज्ञानाची भाषा बोलणाऱ्या माणसालादेखील अदभुत वाटावे अशा परीक्षा होत होत्या. छातीवर एक नळी लावावी आणि सरळ संगणकाच्या पडद्यावर लयीत स्पंदन करणारे स्वत:चेच हृदय पहावे; रक्तवाहिन्यांवरून तीच नळी फिरवली की त्यातील रक्ताच्या प्रवाहाचा धो धो वाहणाऱ्या धबधब्याप्रमाणे आवाज यावा; सगळ्या शरीरात कोणत्या रक्तवाहिन्या कोठे तुंबल्या आहेत याचे अचूक चित्र स्पष्ट व्हावे. याबाबत, वैद्यकीय अभियांत्रिकीने इतकी कमालीची भरारी मारली आहे, की कोणीही थक्क होऊन जावे. आधुनिक औषधोपचाराची जी उपाययोजना होते, ती योग्य की अयोग्य याबद्दल मोठे वाद चालू आहेत. आहारनियमन, व्यायाम, ध्यानधारणा, योगासने इत्यादिंच्या नियमित दिनचर्येने हृदयविकार आपण ताब्यात आणू शकतो असे आग्रहाने प्रतिपादणारी या ना त्या जुन्या औषधव्यवस्थेतील तज्ज्ञ मंडळी जागोजाग भेटतात. अमेरिकेतील डीन ऑर्निश हा सर्व योगी आणि ध्यानी यांचा वसिष्ठमुनी बनला आहे. या वैकल्पिक औषधांचाही काही अनुभव मी अलीकडे घेण्याचा प्रयत्न करतो आहे; पण, रोगनिदानाच्या बाबतीत वैद्यकी अभियांत्रिकीला तोड नाही यात काही शंका नाही.
मेंदूचे नकाशे निघाले. आघात झालेल्या भागांचे पुंजके पाहता स्पष्ट निष्कर्ष निघाला, की हृदयातून मेंदूकडे जाणाऱ्या प्रमुख रक्तवाहिनीत रक्त गाठळून साठले आहे. अपुऱ्या रक्तप्रवाहामुळे हृदयाचा पंप आचके देऊ लागला, की त्यातील काही गाठी सुटतात. त्या मेंदूकडील रक्तवाहिनीत जाऊन अडकल्या, की संबंधित भागातील रक्तपुरवठा थांबतो. याला म्हणायचे मज्जासंस्थेचा झटका.
पुढे पहिली शस्त्रक्रिया झाली ती मेंदूकडे जाणारी मुख्य रक्तवाहिनी साफ करून तिथे ती पुन्हा भरून जाऊ नये यासाठी एक लहानशी लोखंडी जाळीदार नळी बसवायची. ही शस्त्रक्रिया परदेशातच होऊ शकते असे म्हणत; पण आम्हाला एक शल्यचिकित्सक सापडले, तेही मूळचे पुण्याचेच. ती शस्त्रक्रिया निर्विघ्न पार पडली. दोन महिन्यांनी मुंबई येथील इस्पितळात हृदयाची शस्त्रक्रिया झाली. इंजिनकडे जाणाऱ्या डिझेल पाइपातील मळगाळ काढलेला भाग कापून टाकून कापलेल्या भागाऐवजी दुसऱ्या नळीचा जोड देणे अशी ही शस्त्रक्रिया. आता ती अपल्या देशात, अगदी जिल्ह्याच्या गावीही होऊ लागली आहे.
अंगारमळा । ४०
