असे काहीच दिसत नसे. सगळे काय दिसायचे ते धुक्याने आच्छादल्यासारखे -अस्पष्ट आणि अंधूक. पण तिचा वाचनाचा आणि लेखनाचा अट्टहास महाप्रचंड. अगदी शेवटच्या अपघातापर्यंत ती डोळ्यासमोर भिंग धरून वर्तमानपत्र वाचत राहिली, हाती येईल त्या चतकोर कागदावर वेड्यावाकड्या अक्षरांत लिहीत राहिली. आम्ही मुले कधी हाती लागलो म्हणजे, 'माझ्या कविता एकदा चांगल्या अक्षरांत उतरवून दे ना!' म्हणून तोंड वेंगाडायची.
नव्या अपंग अवस्थेत लहान बाळाशी साधर्म्य पाहून हसू आले. अगदी लहान बाळ पुन्हा पुन्हा वारंवार निरखून पाहावे अशी इतकी प्रबळ इच्छा झाली, की एखाद्या मातृत्व नाकारलेल्या स्त्रीची आठवण व्हावी. आईने शेवटचे दिवस कसे काढले असतील, शेवटपर्यंत अधू डोळ्याने ती विजेचे दिवे इत्यादी घरगुती सामान किती पराकाष्ठेने दुरुस्त करी याची आठवण झाली आणि अक्षरश: हुंदक्यावर हुंदके येऊ लागले.
हा एक नवा अनुभव. एरवी मी कशानेही फारसा कळवळत नाही; पण माझ्या मोठ्या वहिनीने एक दिवस 'बडा कडा है सफर, थोडासा साथ चलों' ही गजल म्हटली आणि मी ओक्साबोक्शी रडलोय. मेंदूचे नियंत्रण कमी झाले, की साहजिकच भावविशता वाढते.
इस्पितळात दाखल होऊन पुरे ४८ तास होतात न होतात, तोच सरोजावहिनी, सुमनताई, शैलाताई एवढ्या अंतरावर दिल्लीस इस्पितळात दाखल झाल्या. बद्रीनाथ देवकर, हेमंत देशमुख आदी सहकारीही मागोमाग आले. माझे थोरले बंधू दिल्लीजवळ फरिदाबादला असतात; त्यांना बातमी लागून ते भेटायला येईपर्यंत माझ्या खाटेभोवती बिल्लाधारींचा झालेला जमाव पाहून त्यांना मोठे अदभुतच वाटले. ते म्हणाले,
"हे तुझे खरे कुटुंब. आम्ही रक्ताच्या नात्याचे; पण आम्हीसुद्धा इतक्या त्वरेने धावून आलो नाही."
सुमनताई अग्रवाल, शैला देशपांडे यांनी पूर्वीच्या काही आजारांतही माझी देखभाल केलेली. त्यांनी सगळ्या व्यवस्थेचा ताबा तत्परतेने घेतला. मधू किश्वर, मीना पाटील याही लवकरच येऊन पोचल्या.
चांगले इंजिन एका ठराविक गतीने चालते. त्याच्या फिरण्याचा आवाज एका लयीत चालू असतो. इंजिनमध्ये डिझेल पोचवणाऱ्या नळीत मळगाळ साठून राहू लागला म्हणजे इंजिनाची लय बिघडते व ते आचके खाऊ लागते. कधी एकदम वेगाने पाणी सोडते, तर कधी पाणी ओढायचेच बंद करते. काही वेळा डिलिव्हरी पाइप फुटतो, पाणी कुठे कुठे पसरले आहे हे पाहिले म्हणजे कोणता पाइप फुटला असणार याची अचूक कल्पना शेतकऱ्याला येते. मेंदूत अब्जावधी पेशी काम करीत असतात. प्रत्येकीचं काम स्वतंत्र
अंगारमळा । ३९
