का? हे मोठं प्रश्नचिन्ह मी तुमच्यामसोर ठेवतो आहे. तुम्ही म्हणाल, 'आम्ही लेखक, प्राध्यापक; आमचं काम आम्ही सोडणार नाही. आम्ही काही आंदोलनं, समाजकारण करणार नाही.' मीही असं म्हणणार नाही, की तुम्ही आंदोलनात यावं; प्रत्येक लेखकानं एकदा तरी तुरुंगाचा अनुभव घ्यावा असं मला वाटतं; तरीसुद्धा नसलं जायचं तर तुम्ही तुरुंगात जाच असंही मी म्हणणार नाही; पण निदान तुमच्या लेखणीमधून सत्य विचारमंथन बाहेर पडावं का नाही? अनिल बर्वे हा माझा फार चांगला मित्र. त्यानं काही काळ शेतकरी संघटनेचा बिल्ला लावला होता. त्यानं एक आत्मचरित्रात्मक कहाणी लिहिली आहे. मी त्याला म्हटलं, "तुझं हे साहित्य खरं वाटत नाही. तू ऑर्थर रोड जेलमध्ये असतानातू 'थॅंक यू मिस्टर ग्लॅड'मध्ये लिहिलं आहे तसे बुटांनी मारत होते काय?" तर तो म्हणाला, "नाही बाबा! उलट दररोज तिथं मला कोंबडी मिळत होती." अनुभूती आणि लिखाणामुळे अनिल बर्वे हा त्यातल्या त्यात प्रामाणिक साहित्यिक बनला. त्याचं म्हणणं समाजकारण, आंदोलनं करताना लागत नसेल; पण असं साहित्य, प्रतिभा दाखवायची म्हणजे 'कैफ' आणणारं काहीतरी लागतंच. हल्ली मराठी कवीच्या मोठेपणाचं मोजमाप या 'कैफा'वरच केलं जातं. मी म्हटलं, कदाचित आपल्याला या क्षेत्रात अनुभव नाही, त्याबद्दल अधिकारवाणीनं कशाला बोलावं? तरीही त्याला मी म्हटलंच, "प्रतिभेकरिता किंवा काव्य स्फुरण्याकरिता घ्यावी लागत असेल; पण तू जे लिहितोस त्याकरिता काही घ्यावं लागेल असं मला वाटत नाही."
मग अशा स्थितीत 'मराठी असे आमुचि मायबोली, जरी आज ती राजभाषा नसे,' असं म्हणून तिच्या भवितव्याविषयी तुम्हाला खरंच तळमळ असेल, ती जगवण्याच्या निमित्ताने एक वेगळी संस्था स्थापन करून, सरकारकडून वेगळे निधी उपलब्ध करून घ्यावे अशी योजना नसेल तर माझ्या मते, तुम्ही दोनच गोष्टी कराव्या. एक, तुमचं अनुभवाचं विश्व व्यापक होईल याचा प्रयत्न करावा आणि दुसरी, ग्राहकाला तुमचं पुस्तक किमान वाचण्याकरिता तरी हातात घेणं परवडेल हे पाहावं. या दोन गोष्टी न करता, आपल्या खोलीमध्ये बसून कागद चितारणे म्हणजे साहित्यनिर्मिती असं जर तुम्ही समजलात तर मला वाटतं, तुम्ही मराठी भाषेचा द्रोह कराल.
शेवटी दोन अनुभव सांगातो. महाराष्ट्रातल्या कविश्रेष्ठांनी शेतकऱ्यांवर कविता लिहिल्या, चांगल्या तळमळीने लिहिल्या. त्यांनी ते पुस्तक माझ्याकडे प्रस्तावना लिहिण्यासाठी पाठवलं. मी ते वाचलं आणि त्यांना विनंतीपत्र लिहिलं, "मला फारसं
